The Fine Arts in Greece: Νεκταρία Αναστασιάδου: «Στα πόδια της αιώνιας άνοιξης»

Τετάρτη 17 Απριλίου 2024

Νεκταρία Αναστασιάδου: «Στα πόδια της αιώνιας άνοιξης»

Αλέξανδρος Κιτροέφ

Ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης μαζί με το Οικουμενικό Πατριαρχείο παρέμειναν στη θέση τους ως θεματοφύλακες μιας πλούσιας παράδοσης μετά την ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1923. Η ιστορία των Ελλήνων της Πόλης, των Ρωμιών, όπως λέγονται, μας γεμίζει με δέος αλλά και με λύπη, εάν αναλογισθούμε τους γνωστούς διωγμούς που έχουν υποστεί. Όμως το παρόν, η καθημερινότητα των μερικών χιλιάδων Ελλήνων που ζουν ακόμη στην Πόλη παραμένει άγνωστη σε μας. Το καθήκον να μας πληροφορήσει και να μας κάνει να ενδιαφερθούμε για αυτή την καθημερινότητα έχει αναλάβει με μεγάλο κέφι και δεξιοτεχνία η Νεκταρία Αναστασιάδου, μία Ρωμιά που ζει στην Πόλη.

Η συγγραφέας το έκανε με το πρώτο μυθιστόρημα, A Recipe for Daphne, που εκδόθηκε στα αγγλικά και θα εκδοθεί σύντομα στα ελληνικά, και το κάνει ξανά με το δεύτερο και εξίσου υπέροχο μυθιστόρημα, Στα πόδια της αιώνιας άνοιξης, που έγραψε στα ελληνικά. Το κεντρικό πρόσωπό του είναι η Αθηνά, μια εβδομηντάχρονη δύστροπη και καβγατζού Πολίτισσα, δηκτική και τρυφερή, με μεγάλη σιγουριά για τις απόψεις της, ακόμα και αυτές που είναι αβάσιμες και δυσάρεστες.

Από την αρχή μέχρι το τέλος της ιστορίας ακούμε την Αθηνά, είτε να σκέφτεται είτε να συνομιλεί κυρίως με δύο γυναίκες που διαμένουν στο ίδιο κτίριο, την Εβραία Ρίτα, που είναι συνομήλική της, και τη νεότερη Ελλαδίτισσα αρχιτεκτόνισσα, τη Νίνα. Τρίτος τη τάξει είναι ο συμπαθής Κωστάκης, ένας ηλικιωμένος Ρωμιός της Πόλης. Γύρω από αυτούς κινούνται εκλεπτυσμένοι Τούρκοι αστοί, μαγαζάτορες και οικοδόμοι, Αρμένιοι, Εβραίοι και Ελληνορθόδοξοι παπάδες και ψάλτες. Όλες οι ιστορίες οδηγούν σε έναν τελικό προορισμό, ένα ραντεβού το καλοκαίρι του 2016 ανάμεσα στην Αθηνά και έναν παλιό εραστή, τον Ραφαήλ, που είχε φύγει από την Πόλη πριν από πολλές δεκαετίες. Η συνάντηση που της υποσχέθηκε θα γίνει στο γνωστό ζαχαροπλαστείο Μαρκίζ, που έχει για εσωτερική διακόσμηση τοιχογραφίες σε στιλ αρ νουβό, οι οποίες απεικονίζουν τις τέσσερις εποχές μαζί φυσικά με την Άνοιξη. Μέχρι να φτάσουμε σε αυτή την κορυφαία καμπή ακούμε την Αθηνά να αναπολεί τα παλιά, να διηγείται τις σχέσεις της με παλιούς εραστές, να υποδέχεται καλεσμένους με τα πιο εκλεκτά εδέσματα της πολίτικης κουζίνας και να έρχεται αντιμέτωπη με τις αντισημιτικές της προκαταλήψεις.

Ένας λογοτεχνικός ύμνος σε μια ελληνική κοινότητα που μπορεί μεν να φθίνει δημογραφικά αλλά, όσο υπάρχει, είναι ζωντανή.

Η γραφή της Αναστασιάδου έχει έναν χειμαρρώδη ρυθμό που σε καθηλώνει και κάνει την ανάγνωση συναρπαστική. Κάτω από την επιφάνεια αυτής της γρήγορης ροής βρίσκεται ένα πολύ καλά δομημένο αφήγημα με δύο στοιχεία που το διαπερνούν σαν κλωστές. Το πρώτο έχει να κάνει με τον εσωτερικό κόσμο της Αθηνάς. Ενώ ξετυλίγει τη ζωή της, ανακαλύπτει πράγματα που είτε είχε ξεχάσει είτε είχε κρύψει από τον εαυτό της. Οι πληθωρικές αφηγήσεις της Αθηνάς, που απευθύνονται στις φίλες της, τη βοηθούν σταδιακά να δομήσει τον πλούσιο αλλά κάπως άναρχο εσωτερικό της κόσμο. Έχουμε, λοιπόν, ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης ή, καλύτερα, δεδομένης της ηλικίας της Αθηνάς, θα λέγαμε ένα μυθιστόρημα αυτογνωσίας. Το δεύτερο στοιχείο είναι συνδεδεμένο με τον εξωτερικό κόσμο της Αθηνάς, που είναι γεμάτος εντάσεις, διαφορές και παρεξηγήσεις. Νιώθει βαθιά Ελληνίδα, αλλά αντιμετωπίζει την Ελλάδα και τους Ελλαδίτες συγκαταβατικά, ακόμη και περιφρονητικά. Απολαμβάνει τη ζωή σε μια κοσμοπολίτικη πόλη και συναναστρέφεται με πολλές εθνότητες αλλά έχει –ή μάλλον νομίζει πως έχει– πρόβλημα με τους Εβραίους.

Ένα χαρακτηριστικό δείγμα της σύνθετης γραφής της Αναστασιάδου είναι πως βάζει την Αθηνά να μιλάει πολίτικα ελληνικά. Αυτό μάς μεταφέρει την καθημερινότητα της Πόλης και από την άλλη δίνει την ευκαιρία στην Αθηνά να εκφράζει με μπόλικο χιούμορ μια περιφρόνηση για τα ελλαδίτικα ελληνικά, διότι θεωρεί πως σε αυτά έχουν παρεισφρήσει ξένες λέξεις. Και αυτό, παρόλο που η ίδια η Αθηνά μάς πληροφορεί πως η γλώσσα όπου σκέφτεται είναι ένα «χαρμάνι από ελληνικά, τούρκικα, γαλλικά και αγγλικά» μαζί και ισπανοεβραϊκά και ιταλικά.

Ενώ παρακολουθούμε άμεσα την πορεία της Αθηνάς, έμμεσα μαθαίνουμε για το παρελθόν αλλά και το παρόν της καθημερινής ζωής των Ρωμιών στην Πόλη, αφού η ιστορία αυτή εξελίσσεται πρόσφατα, και συγκεκριμένα το 2016, τη χρονιά που έγινε απόπειρα πραξικοπήματος. Πρωτεύοντα ρόλο παίζει το φαγητό, τα κύρια πιάτα, οι μεζέδες και τα γλυκά. Ακόμη και ένας καφές για τους επισκέπτες, τους μουσαφίρηδες, θα συνοδευτεί είτε με ένα σπιτικό γλυκό ή κάποιο αγορασμένο ειδικά από το ζαχαροπλαστείο της Πόλης που βγάζει το καλύτερο στο είδος του. Και βέβαια η Αθηνά φυλάει τις συνταγές της καλύτερα και από κρατικά μυστικά. Η εκκλησία είναι, φυσικά, σημείο αναφοράς. Στη λειτουργία στον Άγιο Κωνσταντίνο η Αθηνά θα επιμείνει πως αυτή θα πει το «Πιστεύω», προς κατάπληξη του νεοαφιχθέντα Ελλαδίτη ψάλτη. Και, βέβαια, περιπλανιόμαστε στους δρόμους και τις πλατείες της Πόλης μαζί της, καθώς θυμάται όλα τα μαγαζιά που είχαν Έλληνες ή Αρμένηδες ιδιοκτήτες.

Έχουμε, λοιπόν, μία ιστορία για τους Ρωμιούς στην Πόλη, που φωτίζει τη ζωή τους με μια γραφή συναρπαστική και διασκεδαστική, χωρίς τον τόνο νοσταλγίας ή υπερβάλλοντος ρομαντισμού που συνοδεύουν πολλές αναφορές στην ελληνική Κωνσταντινούπολη. Το μυθιστόρημα Στα πόδια της αιώνιας άνοιξης είναι ένας λογοτεχνικός ύμνος σε μια ελληνική κοινότητα που μπορεί μεν να φθίνει δημογραφικά αλλά, όσο υπάρχει, είναι ζωντανή.