Ιστορική αναδρομή της όπερας Ολυμπιακή Φλόγα του Παναγιώτη Καρούσου

Βασίλης Ασημακόπουλος

Όταν η μεγάλη πιανίστα της Όπερας του Μόντρεαλ Claudette Denys, μια από τις μεγαλύτερες μορφές στην ιστορία του Καναδά πήρε στα χέρια της την παρτιτούρα της Ολυμπιακής Φλόγας από τον δημιουργό Παναγιώτη Καρουσο, πήγε στο πιάνο να παίξει την μουσική. Μετά από λίγο γύρισε και του είπε: «Παναγιώτη είναι αριστούργημα, μοιάζει με τον Προμηθέα». Ο συνθέτης της ανέθεσε την παρουσίαση του έργου και η Claudette άρχισε τις ετοιμασίες με ενθουσιασμό. «Θα το ανεβάσουμε στην Notre Dame Basilica, εκεί είχα προετοιμάσει για την συναυλία του τον Luciano Pavarotti».

Η Claudette Denys, επίσημη πιανίστα για 40 χρόνια της όπερας του Μόντρεαλ είχε συνοδέψει μεγάλες προσωπικότητες της όπερας σε όλο τον Καναδά, ανάμεσα τους ο συνεργάτης της Μαρίας Κάλλας τενόρος John Vickers, την Ελληνικής καταγωγής κοντράλτο Tatiana Troyanos, τον διάσημο μπάσο Hans Hotter, τον βαρύτονο Louis Quilico την σοπράνο Virginia Zeani, κ.α. Επίσης παρουσίαζε στην Εθνική Τηλεόραση του Καναδά CBC κάθε εβδομάδα μια όπερα με πιάνο και φωνές, από την Traviata του Verdi μέχρι την Walkure του Wagner. 

Αυτή η μεγάλη μορφή της μουσικής, και βαθειά γνώστης της όπερας είπε: «Ο ρόλος της Δηιάνειρας μοιάζει με την Butterfly του Puccini στο πιο τραγικό, αν τα συγκρίνουμε η άρια της αυτοκτονίας της Δηιάνειρας είναι αναμφίβολα πιο δραματική από την αντίστοιχη της Butterfly».

Ειρήνη Κώνστα

Το δεύτερο μέρος της Τετραλογίας «Η Ολυμπιακή Φλόγα», παρουσιάσθηκε το 2005, με τεράστια επιτυχία στην Βασιλική Notre-Dame de Montreal, με πρωταγωνιστές από την Όπερα του Μόντρεαλ, την Συμφωνική Ορχήστρα Laval-Laurentides και μαέστρο τον Andre Gauthier.

Η Claudette Denys έδωσε τον ρόλο της Δηιάνειρας στην δραματική σοπράνο Nicole Lorange γνωστή από την συνεργασία της με τον τενόρο Placido Domingo σε μεγάλους ρόλους, αλλά ένα οικογενειακό της θέμα την δυσκόλεψε στις εντατικές πρόβες της Claudette και ο ρόλος εκτελέστηκε τελικά από την σοπράνο Natalie Petrarca. Ηρακλής ήταν ο τενόρος Aldeo Jean, Μακαρία και Ιόλη η σοπράνο Chantal Parent, ο βαρύτονος Yve Lortie ερμήνευσε τον ρόλο του Προμηθέα, ο τενόρος Gaetan Sauvageau ερμήνευσε τον Ύλλο, ο μπάσος Pierre Dufourd ερμήνευσε τον Βασιλιά Ευρυσθέα, και η μεσόφωνος Anne Julien την Αλκμήνη. Η Claudette Denys επέβλεπε τα πάντα μέχρι μπήκε επικεφαλής της χορωδίας Choeur du Tres Saint Redempteur και τραγούδησε στην παράσταση. 

Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής

Μόλις τελείωσε το χορωδιακό έγινε standing ovation, ο δήμαρχος του Μόντρεαλ Pierre Bourque κάλεσε τον δημιουργό να βγει μπροστά στο χειροκρότημα το οποίο δεν σταμάταγε για να συνεχιστεί η όπερα, οι πάνω από 3.000 θεατές εντυπωσιάστηκαν τόσο πολύ που το χαρακτήρισαν συγκρίσιμο με το χορωδιακό από το Nabucco του Verdi και ζητούσαν την επανάληψη του. Η επιτυχία της όπερας έφτασε και στην Ελλάδα.

Η Ελευθεροτυπία αφιερώνοντας δυο εκτεταμένα άρθρα γράφει: «Είθισται, οι Έλληνες να διαπρέπουν πρώτα στο εξωτερικό πριν τους δεχθεί η μητέρα Ελλάδα. Το μεγαλειώδες έργο Ολυμπιακή Φλόγα του Παναγιώτη Καρούσου παρουσιάστηκε στον μνημειώδες Καθεδρικό του Μόντρεαλ Notre Dame Basilica».

Βασίλης Ασημακόπουλος

Η επιτυχία του έργου ενθουσίασε τον κόσμο της κλασικής μουσικής στο Μόντρεαλ, και η Claudette πρότεινε μια επίσημη παραγωγή της Φλόγας η του Προμηθέα στην Όπερα του Μόντρεαλ η οποία το δέχτηκε με τον όρο να καλυφτεί ένα μέρος της παραγωγής από την Ελληνική Κοινότητα ή ένα μέρος των εισιτηρίων, πρόταση που δεν προχώρησε στην υλοποίηση της λόγω του ότι ήταν δύσκολο να παρθεί η απόφαση των διοικητικών συμβουλίων μιας και η πλειονότητα των ομογενών δεν ήταν συνηθισμένη σε αυτό το είδος της μουσικής. Η Claudette τότε είπε: «Αν ο Παναγιώτης ήταν Εβραίος τώρα θα ήταν στην Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης».

Το 2007 ο Παναγιώτης Καρούσος ανεβάζει την Ολυμπιακή Φλόγα στην Νέα Υόρκη στα Αγγλικά με πρωταγωνιστές από την όπερα της Νέας Υόρκης υπό την διεύθυνση του μαέστρου Grant Gilman.

Την Δηιάνειρα ερμήνευσε η σοπράνο Mary Mackenzie, και την Αλκμήνη η αξιόλογη Αμερικανίδα σοπράνο Jessica Klein, η οποία πρόσφατα συμπεριλήφθηκε στους σολίστες του ανεβάσματος της Τετραλογίας του Wagner στην όπερα του Seattle.

Νάνσυ Παπακωνσταντίνου

Το 2007 επίσης το χορωδιακό της Ολυμπιακής Φλόγας επιλέχτηκε και παρουσιάστηκε στην Χάγη της Ολλανδίας από την Συμφωνική Ορχήστρα και χορωδία Gunst wat'n Kunst υπό την διεύθυνση του μαέστρου Ραφαήλ Πυλαρινού. Αποστάματα του έργου έχουν ερμηνευτεί στα δημοτικά θέατρα του Μόντρεαλ, στο Λος Άντζελες, και την Νέα Υόρκη. Η σοπράνο Chantal Parent ερμήνευσε τον ρόλο της Δηιάνειρας στον Καθεδρικό Saint-Jean-Baptiste του Μόντρεαλ με την Συμφωνική Ορχήστρα Orchestre Symphonique de la Monteregie υπό την διεύθυνση του μαέστρου Luc Chaput.

Στην Ελλάδα το έργο ανέβηκε το καλοκαίρι του 2013 στο Φεστιβάλ Παπάγου στο Κηποθέατρο Παπάγου και στο Θεατρικό Φεστιβάλ Αίγινας. Δηιάνειρα ήταν η σοπράνο Ειρήνη Κώνστα, Ηρακλής ο τενόρος Ντίνος Καλύβας, Μακαρία η σοπράνο Ελένη Μπούκη-Αγιομυργιανάκη και Αλκμήνη η μεσόφωνος Κατερίνα Οικονομοπούλου. Ο συνθέτης τιμητικά ερμήνευσε τον ρόλο του βασιλιά Ευρυσθέα.

Νάνσυ Παπακωνσταντίνου, Βανέσσα Καλκάνη

Το Γενάρη του 2014 η Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών του ζητά να ανεβάσει την Ολυμπιακή Φλόγα στο Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Ελλάδος.

Την σκηνοθεσία ανέλαβε ο Βασίλης Ασημακόπουλος ο οποίος ερμήνευσε τον Ηρακλή και τον Ύλλο, και την Δηιάνειρα η σοπράνο Ειρήνη Κώνστα. Τον ρόλο της Αλκμήνης ερμήνευσε η σοπράνο Νάνσυ Παπακωνσταντίνου, και τους ρόλους της Μακαρίας και της Ιόλης η σοπράνο Βανέσσα Καλκάνη.

Ο μπάσος Βασίλης Ασημακόπουλος βασιζόμενος στην τραγωδία Τραχίνιες του Σοφοκλή, στην οποία ο συνθέτης βάσισε το λιμπρέτο της όπερας, παρουσίασε μια αρχαία τραγωδία στη μορφή της όπερας.

Βασίλης Ασημακόπουλος, Βανέσσα Καλκάνη

Η σοπράνο Ειρήνη Κώνστα απέδωσε όλη την απόγνωση και το πάθος της Δηιάνειρας.

Ο Βασίλης Ασημακόπουλος δημιούργησε ένα συγκλονιστικό φινάλε. Ανέδειξε την σύγκρουση της συνείδησης με την θέληση. Έρχεται ο Ύλλος οργισμένος με την μητέρα του Δηιάνειρα, η Μακαρία απεγνωσμένα προσπαθεί να συγκράτηση τον αδελφό της που είναι εξοργισμένος, μπροστά στην έκπληκτη Αλκμήνη. Η σκηνοθετική εργασία του Βασίλη Ασημακόπουλου αλλά και το αποτέλεσμα από την απόδοση των ερμηνευτών ήταν ένα αποκορύφωμα της παράστασης, ίσως ακόμα πιο συγκινητικό και από την αυτοκτονία της Δηιάνειρας, γιατί βλέπεις δυο αδέλφια που μέσα στην δίνη της ζωής αντιμετωπίζουν μια οικογενειακή τραγωδία για την οποία δεν είναι υπεύθυνα.

Αναδείχτηκαν ψυχολογικές πτυχές του έργου άγνωστες, και απροσδιόριστες, όπως το ερώτημα: Η Δηιάνειρα αυτοκτονεί σπρωγμένη και από τον εξοργισμένο Ύλλο ή το είχε προσχεδιάσει;.

Ειρήνη Κώνστα, Βανέσσα Καλκάνη

Στην Ολυμπιακή Φλόγα εμπλέκεται ένα ψυχολογικό δράμα μεταξύ ζωής και θανάτου, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται ο Ύλλος σαν άλλος Άμλετ. Οι ηρωες πεθαίνουν χωρίς να ξέρουν την πραγματική αιτία του θανάτου τους, και τα ερωτηματικά παραμένουν σε όλους τους χαρακτήρες που ενώ η λύση του Σοφοκλή είναι εμφανής και δίνετε στην Τραγωδία, η πλοκή του λιμπρέτου ρίχνει ένα σκοτεινό πέπλο ανεξιχνίαστης ομίχλης σε όλο το έργο.

Την όπερα εκτός από το χορωδιακό, κοσμούν δυο υπέροχες άριες, της Δηιάνειρας και του Ύλλου.

Οι μελωδίες δεν είναι τόσες πολλές όπως στον Προμηθέα, αλλά καταλήγουν σε ένα εκστατικό λυρισμό.

Βανέσσα Καλκάνη

Το χαρακτηριστικό μοτίβο της φλόγας ακούγεται συχνά και μας παραπέμπει στο αρχαιοελληνικό κάλλος.

Η Ολυμπιακή Φλόγα του Παναγιώτη Καρούσου είναι το δεύτερο μέρος της Ελληνικής Τετραλογίας «Η Αυγή του Ανθρωπισμού» (η σειρά είναι Προμηθέας - Ολυμπιακή Φλόγα – Μέγας Αλέξανδρος - Το Φως του Χριστιανισμού).

Το έργο σχετίζεται με τον μύθο του Ηρακλή και την ίδρυση των Ολυμπιακών Αγώνων, που απεικονίζει το μεγαλείο του ανθρώπινου πνεύματος και την προνοητικότητα των Ελλήνων. Είναι σαφώς αποδεδειγμένο και αποδεκτό ότι ο δυτικός πολιτισμός ενέκρινε την εξέλιξή του στα φιλοσοφικά έργα της Ελληνικής αρχαιότητας και ότι είμαστε όλοι απόγονοι του πολιτισμού και του πολιτισμού της εποχής εκείνης. Η δεύτερη πράξη του έργου βασίζεται στην τραγωδία «Τραχίνιες» του Σοφοκλή.

Στις Τραχίνιες, τα βάσανα και η θνητότητα των ανθρώπων εκπροσωπείται από την Δηιάνειρα, η οποία εξιλεώνεται με τον τραγικό θάνατό της.

Η αυτοκτονία της Δηιάνειρας

Στο τέλος της όπερας, ο Προμηθέας έρχεται μετά το μυστήριο της συμφιλίωσής του με τον Δία και ανεβάζει τον Ηρακλή στον Όλυμπο. Είναι η συμφιλίωση των ανθρώπων με τους θεούς στην εποχή των ημιθέων. Η Ολυμπιακή Φλόγα είναι μια παρουσίαση ενός σημαντικού έργου της ελληνικής μυθολογίας και της φιλοσοφίας, που συμβάλλει στον παγκόσμιο πολιτισμό.

Δρ. Χριστίνα Τσαρδίκος