ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ: Ο ΟΜΗΡΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ κριτική του Χρήστου Βασιλάκη
Ο Γιώργος Σεφέρης αποτελεί κορυφαίο εκπρόσωπο της γενιάς του '30 και έναν από τους ποιητές που σημάδεψαν τα νεότερα ποιητικά δρώμενα τόσο στον ελληνικό όσο και στον ευρωπαϊκό χώρο. Το 1935 δημοσιεύεται το Μυθιστόρημα, έργο που χαρακτηρίσθηκε σταθμός στη νεοελληνική ποίηση. Αποτελείται από 24 τμήματα αντίστοιχα με τις 24 ραψωδίες της ομηρικής Οδύσσειας. Στο έργο, η αξιοποίηση του μύθου ως σύνθεση παρελθόντος και παρόντος αποσκοπεί στην κληρονομιά και στην ανανέωση του ποιητικού λόγου. Ο Σεφέρης ταυτίζεται με τους ομηρικούς ήρωες: τον Ορέστη, τον Έκτορα, την Ανδρομέδα σε έναν λόγο υποτονικό, αντιηρωικό, εφόσον «το αρχαίο έπος είναι αδύνατο να ξαναζήσει. Η αράγιστη ενότητα της ραψωδίας συντρίβεται στα χέρια του σύγχρονου ποιητή, γίνεται μια διαδοχή αποσπασματικών κομματιών».
Το βιβλίο του καθηγητή Κωνσταντίνου Δ. Μαλαφάντη Ο Όμηρος στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη αποτελεί την προσωπική του συμβολή σε ένα θέμα άγνωστο στο ευρύτερο κοινό. Καίτοι τα ζητήματα που πραγματεύεται έχουν επισημανθεί και ορισμένα έχουν αναπτυχθεί από διακεκριμένους νεοελληνιστές, εντούτοις εντυπωσιάζει η τεκμηριωμένη ταξινόμηση, η κατάταξη και η πραγμάτευση της επιμέρους θεματολογίας. Το έργο αποτελείται από την εισαγωγή (που αναφέρεται στην έκδοση και πρωτοτυπία τουΜυθιστορήματος) και από τρία σημαντικά κεφάλαια. Στο πρώτο έχουμε το δίπολο μοντερνισμός και παράδοση, θέμα έντονων συζητήσεων και αντιπαραθέσεων στον αγγλοσαξονικό χώρο ως συνύφανση του μοντερνισμού με τον δημοτικισμό και της αρχετυπικότητας (παράδοσης) και νεωτερικότητας σε εθνικό πλαίσιο. Στον ελληνικό χώρο, πάγιο αίτημα υπήρξε η μετακένωση της αισθητικής του μοντέρνου και η ένταξη της πνευματικής παραγωγής στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι του υπερρεαλισμού.
Τα πρόσωπα του ομηρικού Οδυσσέα από την εποχή του Μυθιστορήματος (1935) ως και την περίοδο που δημοσιεύονται η Κίχλη (1937) και το Ημερολόγιο καταστρώματος (1959), λειτουργούν ως σύμβολο μιας διαρκούς αναζήτησης και επιστροφής στην πατρώα γη, εκφράζοντας ταυτόχρονα τη συλλογική συνείδηση που ενσαρκώνει τον ελληνισμό στη διαχρονική του διάσταση.
Στο δεύτερο κεφάλαιο έχουμε τον προσδιορισμό των εννοιών «μυθική μέθοδος» = αντικειμενική συστοιχία, κυρίως στο έργο του Σεφέρη και του Έλιοτ, όπου ο μύθος λειτουργεί ως δομικό στοιχείο της αντικειμενικότητας, ως οπτική μνήμη και αισθητική λειτουργία με την έννοια της συγκίνησης.
Στο τρίτο κεφάλαιο έχουμε ένα σταθερό σημείο αναφοράς στο ποιητικό σύστημα του Γιώργου Σεφέρη: είναι τα ομηρικά πρόσωπα που ενσωματώνονται σε έναν ανανεωμένο τρόπο πρόσληψης, ο οποίος επιτρέπει στον ποιητή να ανακατασκευάσει τα κειμενικά θραύσματα του παρελθόντος και να τα εντάξει στα χωροχρονικά πλαίσια του παρόντος. Τα πρόσωπα του ομηρικού Οδυσσέα από την εποχή του Μυθιστορήματος (1935) ως και την περίοδο που δημοσιεύονται η Κίχλη (1937) και το Ημερολόγιο καταστρώματος (1959), λειτουργούν ως σύμβολο μιας διαρκούς αναζήτησης και επιστροφής στην πατρώα γη, εκφράζοντας ταυτόχρονα τη συλλογική συνείδηση που ενσαρκώνει τον ελληνισμό στη διαχρονική του διάσταση.
Ο συγγραφέας του βιβλίου, επιχειρώντας την ανάδειξη της παρουσίας και της προσωπικότητας του Οδυσσέα στο σεφερικό έργο, όπως στη Στροφή, στο Μυθιστόρημα και στην Κίχλη, θα τα συγκρίνει και θα μεταγράψει με τη σημερινή εποχή του ποιητή. «Η αίσθηση της απώλειας και της περιπλάνησης λειτουργούν ως εναρκτήριο λάκτισμα για το ξεδίπλωμα και το θεμελίωμα του έργου. [...] Το πανάρχαιο δράμα είναι άμεσα συνδεδεμένο με την περιπετειώδη εξέλιξη της ανθρώπινης φύσης από την πρώτη κιόλας εμφάνισή της στο προσκήνιο της ιστορίας, από τον "πρώτο σπόρο"».
Σμίγοντας την κόψη τ' αλετριού ή του καραβιού την καρένα/ ψάχναμε να βρούμε πρώτα σπέρμα/ για να ξαναρχίσει το πανάρχαιο δράμα./ Γυρίσαμε στα σπίτια μας τσακισμένοι/ μ' ανήμπορα μέλη, με το στόμα ρημαγμένο/ από τη γέψη της σκουριάς και της αρμύρας... Όταν ξυπνήσαμε ταξιδέψαμε κατά το βοριά, ξένοι/ βυθισμένοι μέσα στις καταχνιές από τ' άσπιλα φτερά των/ κύκνων που μας πλήγωναν./ Τις χειμωνιάτικες νύχτες μας τρέλαινε ο δυνατός αγέρας της ανατολής/ τα καλοκαίρια χανόμασταν μέσα στην αγωνία της μέρας/ που δεν μπορούσε να ξεψυχήσει. (Μυθιστόρημα Α', στ. 1-14).
Η μοίρα του ελληνισμού ταυτίζεται με την αυτογνωσία των Αργοναυτών, η Μικρασιατική Καταστροφή του '22 αποτελεί επεισόδιο του ανθρώπινου δράματος, της υπαρξιακής Οδύσσειας.
Αράξαμε σ' ακρογιαλιές γεμάτες αρώματα νυχτερινά. (Μυθιστόρημα Α', στ. 30).
«Οι σύγχρονοι ταξιδιώτες αποκτούν διαστάσεις της άχρονης καθολικότητας και αναλαμβάνουν να κινηθούν πίσω από το μυθικό προσωπείο του Οδυσσέα και των συντρόφων του».
Εδώ μέσα στα βότσαλα βρήκαμε ένα νόμισμα/ και το παίξαμε στα ζάρια./ Το κέρδισε ο μικρότερος και χάθηκε./ Ξαναμπαρκάραμε με τα σπασμένα μας κουπιά. (Μυθιστόρημα ΙΒ', «Μποτίλια στο πέλαγος», στ. 14-17).
Το ΚΔ' ποίημα είναι επηρεασμένο από την ω ραψωδία της Οδύσσειας, όπου η κατάληξη του πολυτάραχου ταξιδιού οδηγεί στη γαλήνη της πατρικής οικίας και της οικογένειας, το ίδιο και η προσωπική περιπέτεια οδηγεί στην ιστορική μνημοσύνη και στη διδαχή της συλλογικής και προσωπικής ειρήνευσης.
Εδώ τελειώνουν τα έργα της θάλασσας, τα έργα της/ αγάπης./ Εκείνοι που κάποτε θα ζήσουν εδώ, που τελειώνουμε/ αν τύχει και μαυρίσει στη μνήμη τους το αίμα και ξεχειλίσει/ ας μη μας ξεχάσουν, τις αδύναμες ψυχές μέσα στ' ασφοδίλια,/ ας γυρίσουν προς το έρεβος τα κεφάλια των θυμάτων./ Εμείς που τίποτα δεν είχαμε θα τους διδάξουμε τη γαλήνη. (στ. 1-6).
«Εκείνο που μένει και είναι αδιαμφισβήτητο, σύμφωνα με τα σημερινά κριτήρια, είναι ότι, μαζί με το σκηνικό του έργου, την εικονοποιία, την απολιθωμένη ιστορία, τον "καημό" του αυθεντικού στη ζωή συνυφασμένο με τη γαλήνη και τη δικαιοσύνη, την ψηλάφηση του αντικειμενικού κόσμου, το Μυθιστόρημα αποτελεί έναν ζωντανό οργανισμό πλήρη και αυτοτελή, μια συνειδητοποίηση της ζωής και της τέχνης από τις πιο γενναίες που γνώρισε ο δυτικός πολιτισμός ανάμεσα στους δύο μεγάλους πολέμους».
Ο Όμηρος στην ποίηση του Γιώργου ΣεφέρηΚωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης
Εκδόσεις Γρηγόρη
234 σελ.
Τιμή € 14,00
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου