Ζωή Βαλάση: «Το βιβλιόδεντρο» κριτική της Ελένης Σαραντίτη

«Βιβλίο με παραμυθάκια και τραγούδια για το Βιβλίο» διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο. Ενώ λίγο πριν, «Από κάτω απ' το ρεβίθι/ βρήκα ένα παραμύθι./ Από κάτω απ' το θρανίο/ βρήκα ένα καλό βιβλίο».

Άλλωστε, τι άλλο θα έβρισκε η λάτρις και συγγραφέας καλών βιβλίων Ζωή Βαλάση; Η Ζωή, που «ολόκληρη ζωή» ζει με τα βιβλία αλλά και για τα βιβλία... Διαβάστε και σημειώστε: διηγήματα, ποιήματα, παραμύθια, έργα για θέατρο και κουκλοθέατρο, λαογραφικές συλλογές (νανουρίσματα, δημοτικά τραγούδια, παραμύθια λαϊκά του τόπου μας, παιχνίδια που τείνουν να ξεχαστούν)· κι ακόμη ανθολογίες μύθων, βιβλία για ενηλίκους – και αχ, εκείνη Η πριγκίπισσα της Παλμύρας (Κέδρος, 1993), δεν είναι βιβλίο που γράφτηκε για να λησμονηθεί· πέρασαν χρόνια αφότου το διάβασα και στη θύμησή του ριγώ ευχάριστα: παράξενο βιβλίο, ατμοσφαιρικό και σχεδόν απόκρυφο. Έχει, επίσης, γράψει εγχειρίδια Ιστορίας, κριτικής και επιλογής παιδικού βιβλίου. Και, βεβαίως, ας μην ξεχάσουμε τις μεταφράσεις της, που είναι πολλές. Θα αναφερθώ μόνον στην απόδοση τωνΡουμπαγιάτ του Ομάρ Καγιάμ (Ελληνικά Γράμματα, 2000), και στο Έρως και ψυχή του Απουληίου (Στεφανίδη, 2009)· διαμάντια! Και τα δυο.

Τα παραμύθια της είναι πολλά, θα χρειαζόταν πολύς χώρος για να αναφέρω και τους τίτλους, έστω, μα εκείνοΤο φεγγαράκι πάει εκδρομή (Ελληνικά Γράμματα, 1997) σαν να μου γνέφει ακόμη. Η τελευταία προσφορά της στα παιδιά, Το βιβλιόδεντρο, με τον ευχάριστο, χαριτωμένο και σπινθηροβόλο λόγο, τιμά και υμνεί την αιώνια αξία και ομορφιά του Βιβλίου. Με παιχνιδίσματα, με περιπέτειες, με στίχους, με χιούμορ ακόμη, αγγίζει την ψυχή του μικρού παιδιού απαλά και δίχως διδακτισμό ή ρητορισμό, μιλά πλημμυρισμένη αγάπη για το βιβλίο έτσι που ο μικρός αναγνώστης αισθάνεται κι ο ίδιος συμμέτοχος στην αγάπη αυτή. Και στη χαρά της ανάγνωσης.

Από κάτω απ' το θρανίο
ξέχασα ένα βιβλίο
που 'χε ένα παραμυθάκι
πιο μικρό από ρεβιθάκι.

Στο παραμύθι Το βιβλιόδεντρο, ήταν, που λέτε, δυο ποντικάκια κι εκεί που περπατούσαν βρήκαν ένα βιβλίο. Το δάγκωσαν, μπα, δεν τρωγόταν, το άφησαν λοιπόν. Μα η πάπια ήταν περίεργη κι έτρεξε να δει· μήπως θα ήταν βολικό για σπιτάκι; Όχι βέβαια, και το παράτησε. Και ο σκαντζόχοιρος που είχε ξεκινήσει για τα αγαπημένα του σταφύλια, α, σκέφθηκε, θα γίνει ένα χρήσιμο σκαμνάκι για να φτάνω τα σταφύλια. Μα δεν ήταν αρκετό ψηλό· έτσι, προχώρησε αδιάφορος. Τρέχει η γάτα, α, θα 'ναι ό,τι πρέπει για γεφυράκι για να περνώ απέναντι· μα της φάνηκε βαρύ. Και αδιαφόρησε. Το κοριτσάκι που περνούσε με χοροπηδητά και τραγούδια, αχ, μα τι ωραίο καπέλο θα αποκτήσω! είπε, αλλά με τη βροχή θα βρέχεται. Το άφησε κι έφυγε τραγουδώντας. Ήταν ο σκύλος που το θαύμασε, το θεώρησε θησαυρό κι έσκαψε τρύπα, το έβαλε μέσα, για να επιστρέψει να το πάρει την επομένη. Το ξέχασε, όμως...

Μέρες κι άλλες μέρες πέρασαν κι εκεί που βρισκόταν το θαμμένο και λησμονημένο βιβλίο, φύτρωσε ένα βιβλιόδεντρο! Ένα θαύμα να το βλέπεις· με κλαδιά φορτωμένα βιβλία! Τι όμορφο, θα σκέφθηκε και η δασκάλα, γι' αυτό πήρε τα παιδιά της κι έκαναν τα μαθήματά τους κάτω από το βιβλιόδεντρο! «Κι όποιο βιβλίο ήθελαν, το έπαιρναν από τα κλαδιά και το διάβαζαν. Κι έτσι, μαζί με τα μαθητούδια έμαθαν και τα ζωάκια τι είναι βιβλίο. Αλλά μόνο τα μαθητούδια έμαθαν να διαβάζουν».

Πέρασα κι εγώ απ' το βιβλιοδεντράκι
και μου 'ρθε στο κεφάλι ένα γραμματάκι.
Έβαλα φωνές και κλάματα
κι έπεσαν επάνω μου άλλα πέντε γράμματα.

Στο παραμυθοτράγουδο «Ο ποντικός γραμματικός», ας δούμε λίγους στίχους:

Μια φορά κι έναν καιρό
έπιασε η γάτα ποντικό
ποντικό καλοθρεμμένο
και πολύ καμαρωμένο.

Να τον πνίξει τον φοβάται
να τον φάει τον λυπάται
τον πηγαίνει στο σχολειό
να τον κάν' γραμματικό...

Α, έχει μεγάλη πλάκα, θα πουν τα παιδιά, σίγουρα. Θα διασκεδάσουν. Και την έχουν ανάγκη τη διασκέδαση που οδηγεί σε σκέψεις μάλιστα, αυτόν τον καιρό, τα παιδιά.

«Το μεγάλο βιβλίο της ειρήνης» δεν έχει πλάκα, δεν έχει χιούμορ, αλλά έχει συγκίνηση, ελπίδα και πολλή χαρά στο τέλος, όπου έπειτα από συμφορές, καταστροφές και απώλειες, μεγάλοι και παιδιά, μαζί τους και η μικρή, καλή και σοφή νεράιδα, αποφασισμένοι να ξαναφτιάξουν τον κατεστραμμένο πρώτο τους κόσμο, τον όμορφο κι αγαπημένο, και για να μην ξεχάσουν τίποτε από αυτόν, έγραψαν ένα βιβλίο: «Οι άνθρωποι, λοιπόν, που θέλανε να κάνουν τον κόσμο τους όμορφο και χαρούμενο, φτιάξανε ένα βιβλίο με όλα τα ωραία και χρήσιμα πράγματα. Ήταν ένα πολύ μεγάλο βιβλίο, γιατί τα ωραία και χρήσιμα πράγματα είναι πάρα πολλά».

Το βιβλίο της Ζωής Βαλάση περιέχει τέσσερα μικρά παραμύθια και δυο παραμυθοτράγουδα, στα οποία κυρίαρχο θέμα –και ήρωας, βέβαια– είναι το βιβλίο. Υπάρχουν δε και μερικά ζωάκια που μιλούν με τον δικό τους πρωτότυπο τρόπο για το βιβλίο: «Πάω να μάθω γράμματα/ να μη με σκιάζουν τ' άρματα» εξηγεί ο πετεινός στη μάνα του, όταν τον ρωτά γιατί αποφάσισε να ταξιδέψει μακριά της.

Στο «Πολυτιμότερο δώρο», η τρίτη από τις Μοίρες που επισκέφθηκαν το νεογέννητο πριγκιπόπουλο για να το μοιράνουν, είπε: «Εγώ λέω να του χαρίσουμε ένα βιβλίο... Με το βιβλίο ίσως γίνει ένας άνθρωπος καλός, σοφός και ευτυχισμένος».

Το ωραιότερο βιβλίο του κόσμου στο παραμύθι «Ο άνεμος και το βιβλίο» ήταν ακουμπισμένο σε μια καρέκλα, στο μπαλκόνι. Φύσηξε δυνατά ο άνεμος και το σήκωσε, το πήρε αγκαλιά κι έφυγε· του αρέσουν τα βιβλία, μια και παίζει με τα φύλλα τους. «Είσαι τόσο όμορφο», είπε ο άνεμος στο βιβλίο, «που όλοι θα θέλουν να σε αγοράσουν». «Δε με νοιάζει αν θέλουν να με αγοράσουν· θέλω να με διαβάσουν», δήλωσε το βιβλίο και ο άνεμος σφύριξε με θαυμασμό. Τελικώς, το ωραιότερο βιβλίο κατέληξε εκεί που επιθυμούσε: στα χέρια ενός μικρούλη άστεγου, που το διάβαζε με λαχτάρα νιώθοντας την πιο μεγάλη ευτυχία...

Βιβλίο που θα διαβαστεί με μεγάλο ενδιαφέρον και ευχαρίστηση από τα παιδιά άνω των πέντε ετών, ενώ η εικονογράφηση της Βάλλυς Λιάπη θα τους δώσει παραπανίσια χαρά αλλά και κέφι.

Να κλείσω εδώ θέλω με άλλους λίγους στίχους από το «Ο ποντικός γραμματικός»:

Τον πηγαίνει στο σχολείο

κι αυτός χαύει το βιβλίο,

τα μολύβια,

τη μελάνη

και τον δάσκαλο

τον Γιάννη!

κείμενο: Ελένη Σαραντίτη

Το βιβλιόδεντρο

Ζωή Βαλάση

εικονογράφηση: Βάλλυ Λιάπη

Κέδρος

46 σελ.

Τιμή € 9,90