Δώρα Μαρκάτου: Η αποτομή της κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου

29 Αυγούστου σήμερα και εορτάζεται η αποτομή της κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου. Συχνό θέμα στη χριστιανική εικονογραφία αν και αποτρόπαιο ως θέαμα. Στις φωτογραφίες που αναρτώ απεικονίζεται το ίδιο θέμα σε μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή: Donatello, Το Συμπόσιο του Ηρώδη, περ. 1423-27, επιχρυσωμένος ορείχαλκος, 60χ60 εκ., Σιένα, Καθεδρικός ναός, ανάγλυφο από την Κολυμπήθρα του Βαπτιστηρίου (απεικ. από E: H: Gombrich, Το Χρονικό της Τέχνης, μετ. Λίνα Κάσδαγλη (από τη 15η αγγλική έκδοση 1989), Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1994, σ. 232).
Θέμα της παράστασης είναι ο χορός της Σαλώμης, η οποία ζήτησε από τον βασιλιά Ηρώδη ως ανταμοιβή για τον χορό της την κεφαλή του Ιωάννη του Βαπτιστή επί πίνακι. Απεικονίζεται η στιγμή που εισέρχεται στον χώρο του συμποσίου ο δούλος που προσκομίζει την κεφαλή του Ιωάννη μέσα σε δίσκο. Οι συμποσιαστές, μηδέ εξαιρουμένου του Ηρώδη που διέταξε τον αποκεφαλισμό, ταράσσονται και κάνουν κινήσεις, ώστε να μην αντικρύζουν το αποτρόπαιο θέαμα. Μόνο η Ηρωδιάς , στο κέντρο της σύνθεσης, που υποκίνησε τον αποκεφαλισμό, μένει ατάραχη και προσπαθεί να ηρεμήσει τον Ηρώδη, αριστερά. Ο καλλιτέχνης βρίσκει τρόπο να αποτυπώσει τη μοναξιά της Ηρωδιάδας και να την υποδείξει ως ένοχο; την τοποθετεί μόνη της στο κέντρο, κανείς δεν συμμερίζεται τη δική τη ςκατάσταση.Το συμπόσιο λαμβάνει χώραν στη βασιλική αίθουσα των συμποσίων. Πίσω από την κεντρική παράσταση απεικονίζεται ο εξώστης με τους μουσικούς. Βασικός σκοπός του Ντονατέλλο φαίνεται ότι ήταν να άποδώσει την εντύπωση μιας ξαφνικής αναταραχής. Το έργο αυτό του Quattrocento (=πρώιμης Αναγέννησης) διδάσκεται πάντα στα εισαγωγικά μαθήματα για την αναγεννησιακή τέχνη, διότι αποτελεί ένα πολύ καλό παράδειγμα για να κατανοήσουν οι αρχάριοι φοιτητές τους τρεις δασκάλους του αναγεννησιακού καλλιτέχνη: τη φύση, την αρχαιότητα και την επιστήμη. 1. ΦΥΣΗ:Ο Ντονατέλλο μελετά το ανθρώπινο σώμα, τις αναλογίες του, τις κινήσεις του, τις εκφράσεις του και προσπαθεί να αποδώσει τις μορφές όπως είναι και όπως φέρονται στην πραγματικότητα. Δεν ανατρέχει σε φιγουρίνια ή παλαιότερα έργα, όπως θα έκανε ο βυζαντινός και μεταβυζαντινός αγιογράφος, αλλά ενεργοποιεί τις γνώσεις του, την παρατήρηση και τα δεδομένα της εμπειρίας του. Με τη φαντασία του μπόρεσε να σκεφτεί πώς θα αντιδρούσαν οι κανονικοί άνθρωποι σε ένα τέτοιο θέαμα και δεν καταβάλλει καμιά προσπάθεια να απαλύνει τη φρίκη του περιστατικού. 2.

ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ:Ο Ντονατέλλο και οι άλλοι καλλιτέχνες, σύγχρονοι και μεταγενέστεροι του Μπρουνελλέσκι που είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε στοιχεία της αρχαιότητας με νέο τρόπο χωρίς να αντιγράφει, μελετούν τα κατάλοιπα της αρχαιότητας με στόχο να ξαναζωντανέψουν την τέχνη. Έτσι το παλάτι του Ηρώδη θυμίζει αρχαίο κτήριο, μάλλον ρωμαϊκό, ενώ οι μουσικοί στο βάθος παραπέμπουν σε ρωμαϊκά κεφάλια. 3. ΕΠΙΣΤΗΜΗ:Χρησιμοποιεί την προοπτική που είναι ένας κλάδος της ευκλείδειας Γεωμετρίας. Με την προοπτική ο καλλιτέχνης μπορεί να αποδώσει την τρίτη διάσταση, το βάθος, σε μια δισδιάστατη επιφάνεια. Έτσι διακρίνονται οι αλλεπάλληλοι χώροι του ανακτόρου, που όσο απομακρύνονται από το μάτι του θεατή φαίνονται μικρότεροι. Μπορείτε να προσέξετε τα πλακάκια του δαπέδου που όσο απομακρύνονται από τον θεατή φαίνονται να συγκλίνουν, για να συναντηθούν σε ένα νοητό σημείο στο κέντρο της σύνθεσης, εξ ού και η προοπτική ονομάζεται κεντρική. Η εφαρμογή της προοπτικής τόνιζε την ψευδαίσθηση της πραγματικότητας. Έτσι επαληθεύεται και στο ανάγλυφο αυτό εκείνο που υποστήριζαν και για τη ζωγραφική, ότι, δηλαδή, είναι εικασία των ορωμένων (εικάζω=υποθέτω αλλά όπως και εδώ, αναπαριστώ).

https://www.facebook.com/theodmarkat/posts/1801135516789715