ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΘΕΑΣ ΑΘΗΝΑΣ
(Απόσπασμα από την εξαιρετική παρουσίαση για τη Θεά Αθηνά που πραγματοποιήθηκε μέσω skype από την Ε. Ξάνθη και την Ε. Πετρή.)
Στην πολιτειακή πτυχή της λατρείας της μοιράζεται πολλά επίθετα με τον Δία και όπως και ο πατέρας, εφόρευε σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου. Η Πολιάς και Αρχιγέτις Αθηνά υπήρξε η ιδρύτρια και προστάτης της πόλης των Αθηνών γι΄αυτό και οι γιορτές της ένωσης των αγροτικών συνοικισμών (Συνοίκια) ήταν αφιερωμένες σε εκείνη. Ως Αρχιγέτις ηγούνταν της ίδρυσης των αποικιών (H.W. Parke, 2000, Οι εορτές στην αρχαία Αθήνα, σελ. 133). Με αυτή την προσωνυμία λατρεύτηκε ως γενάρχης, οικιστής και προστάτης πόλεων, λαών, γενών, θιάσων θρησκευτών, οικογενειών σε Αθήνα, Επίδαυρο, Σπάρτη και Χαλκίδα. Ως Αρχηγέτης λατρεύονταν και ο Δίας, όπως μαρτυρείται από επιγραφές της ύστερης αρχαιότητας, ως θεός γενάρχης, προστάτης και κοινωνικός οδηγός διαφόρων ελληνικών πόλεων. Με την ίδια επίκληση τιμήθηκε πάρα πολύ συχνά και ο Θεός Απόλλων, αλλά και οι Ηρακλής, Αθηνά (στην Επίδαυρο, την Αθήνα, τη Σπάρτη και τη Χαλκίδα), Άρτεμις, Ρέα, Ασκληπιός (στη Φωκίδα), Ήλιος (στη Ρόδο), Διόνυσος, Ήρα (στη Σάμο) κ.ά.
Ως Πολιάδα λατρεύτηκε στην Τροιζήνα, στην Τεγέα, στη Μεγαλόπολη και αλλού. Ο Πλούταρχος αναφέρει «ημίν τοις Αθηναίοις...αρχηγέτις Αθηνά και πατρώος Απόλλων εστί» ενώ σε αρχαϊκή επιγραφή (Eph Arch 1883,1) διαβάζουμε «Δεκάτην Αθηναία πολιούχω Ιεροκλίδης μ’ ανέθηκεν». Ο Αριστείδης αναφέρει «η κοινή μεν Αρχηγέτις άμφοιν των πόλεων» (Αθήνας και Σπάρτης). Στη Σπάρτη ως Πολιούχος ή Χαλκίοικος δεχόταν τιμές από πομπή ενόπλων εφήβων και προσφορές ασπίδων (Παυσανίας 3,17,2,).
Στην Βοιωτία υπήρχε πανάρχαια λατρεία της Αθηνάς, τουλάχιστον από την εποχή του Τρωικού πολέμου ως Ιτωνία (Ιτώνη, Ιτωνίς) της οποίας ως προέλευση φέρεται η πόλη Ίτων. Σύντομα η «Ιτωνία» Αθηνά εξελίχθηκε σε προστάτιδα όλων των βοιωτικών πόλεων. Προς τιμήν της εορτάζονταν, με κέντρο το Ιερό της στην πόλη της Κορώνειας, τα λεγόμενα «Παμβοιώτια», λαμπρές παμβοιωτικές εορτές με πλούσιες θυσίες και μουσικούς και αθλητικούς αγώνες. Κατά την διάρκεια των εορτασμών κηρυσσόταν «Ιερά Εκεχειρία».
Στην Ανάφη βρέθηκε επιγραφή που αναφέρεται στον Δία Πάτριο και στην Αθηνά Πάτρια (Ζηνός πατρίου και Αθηνάς πατρίας) ενώ στη Βοιωτία αναφέρονται ως Ομωλόΐος και Ομωλοΐδα αντίστοιχα. (ομολωίς δε τιμάται παρά τοις θηβαίοις αναφέρει ο σχολιαστής του Λυκόφρωνα). Για τους θηβαίους ήταν η Αθηνά Όγγα ή Όγκα ενώ η ακριβής σημασία του επιθέτου μας είναι άγνωστη. Η Θεά Αθηνά προσφωνούνταν και ως Ομογνία, όπως και ο Ζευς Ομόγνιος, προστάτης της εξ αίματος συγγένειας, της Οικογένειας, της Φρατρίας και της Φυλής. Ως Φρατρία και Απατουρία συνδέθηκε με την προστασία των φρατριών και δεχόταν την προσφορά προβάτου ή τράγου, το λεγόμενον «μείον» κατά τη δεύτερη μέρα των Απατουρίων, που ονομαζόταν «Ανάρρρυσις». Στα Απατούρια, πολιτική γιορτή των Ιώνων (πλην Εφέσου και Κολοφώνος) που διεξάγονταν κατά τον μήνα Πυανεψιώνα, εγγράφονταν από τους γονείς ή επιτρόπους στους καταλόγους των φρατόρων, τα παιδιά που είχαν γεννηθεί κατά τη διάρκεια του έτους και εγγυόταν με αυτόν τον τρόπο την νομιμότητά τους. Ως «Απατούριοι» Θεοί λατρεύτηκαν και οι Ζεύς, Απόλλων, Άρτεμις και Αφροδίτη.
Στον Ευθύδημο του Πλάτωνα διαβάζουμε «Ζευς δε ημίν ερκείος και φράτριος και αθηναίη φρατρία» ενώ στον Αχαρνή του Αριστοφάνη διαβάζουμε «Απατούρια έθυον Διί φρατρίω και Αθηνά».
Στην πόλη Ασσησό, που ίδρυσε ο οικιστής και θρησκευτής της Ασσήσιος, υπήρχε τοπική λατρεία της Αθηνάς, ως πολιούχου και πατρώας Θεάς. Στην Ήλιδα οι γυναίκες προσεύχονταν στην Αθηνά για γονιμότητα, γεγονός που αναδεικνύει την μητρική της διάσταση. Στην Ακρόπολη βρέθηκε ανάγλυφο που παριστάνει μια έγκυο γυναίκα να φέρει ένα χοιρίδιο για θυσία στην Αθηνά. Την συναντάμε και με το επίθετο Κουροτρόφος μολονότι αυτό αποδίδεται και σε άλλες θεότητες, όπως η Ήρα, η Άρτεμις, η Εκάτη, η Αφροδίτη και άλλες. Σύμφωνα με τον Robert Luyster στο Symbolic Elements in the Cult of Athena οι ιέρειες της Πολιάδος ήταν υποχρεωτικό να είναι παντρεμένες. Ο Farnell υποστηρίζει ότι δεν σχετίζεται άμεσα με τον τοκετό, μολονότι την συναντάμε και ως Λοχία, αλλά περισσότερο ως προστάτιδα της πόλης που ενδιαφέρεται για την διατήρηση του πληθυσμού.
Εφορεύει ακόμη στη δημόσια διαβούλευση ως Αγοραία και Βουλαία, προστατεύοντας τους σχετικούς πολιτικούς θεσμούς. Στον Αντιφώντα (p. 789 R) διαβάζουμε «εν αυτώ τω βουλευτηρίω Διός Βουλαίου και Αθηνάς Βουλαίας ιερόν εστί».
Στην Σπάρτη τιμήθηκε ως Αθηνά Αμβουλία, προστάτιδα των συνελεύσεων της Γερουσίας (Διός Αμβουλίου και Αθηνάς εστίν Αμβουλίας βωμός - Παυσανίας 3.13,6) σε επιγραφή αγάλματος τη συναντάμε και ως Ειρηνοφόρο ενώ αξιομνημόνευτη είναι μια επιγραφή στη βάση αγάλματος κοντά στον Παρθενώνα από την εποχή του Ηρώδου Αττικού (αρχές 2ου αιώνα μ.α.χ.χ) που της δίνει τον τίτλο «Δημοκρατία». Το ίδιο επίθετο βρέθηκε και σε βωμό του πρώτου αιώνα π.α.χ.χ «Αθηνάς Δημοκρατίας» (C.I.A 2 1672)
Στην Σπάρτη λατρεύτηκε και με το επίθετο Συλλανία, ως επόπτρια της νομοθεσίας της πόλης (Πλούταρχος, «Λυκούργος» 6), σύνναος εκείνης του Διός «Συλλανίου». Η εν λόγω λατρεία κατά την τοπική παράδοση θεωρείται ότι ιδρύθηκε από τον ίδιο τον νομοθέτη Λυκούργο (τέλος του 9ου αιώνα) σύμφωνα με τις οδηγίες του Δελφικού Μαντείου.
Η Θεά Αθηνά επικαλείται και ως «Θριομάντις» ως Θεά που εφηύρε την μαντική πρακτική με τη χρήση ψήφων.
Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία λατρεύονταν ως Ξενία, μαζί με τον «Ξένιο» Δία, ως προστάτιδα θεά της φιλοξενίας.
Στην Αθήνα τελούνταν Μυστήρια αφιερωμένα στην Αθηνά, στα οποία ήθελε να μυηθεί και ο Μάρκος Αυρήλιος σύμφωνα με την επιστολή του προς τον Ηρώδη Αττικό κατά το έτος 175 μ.α.χ.χ.
Copyright: Ύπατο Συμβούλιο των Ελλήνων Εθνικών, Ελένη Ξάνθη, Ελένα Πετρή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου