- Αγάθη Γεωργιάδου
Το βιβλίο Σεφέρης και Καμύ: Ζήτημα φωτός του Γιάννη Κιουρτσάκη αποτελεί μια λεπτομερή και στοχαστική λογοτεχνική μελέτη, που εμβαθύνει στις παράλληλες διαδρομές και την πνευματική συνάφεια δύο κορυφαίων δημιουργών του 20ού αιώνα: του Γιώργου Σεφέρη και του Αλμπέρ Καμύ. Παρά τις εμφανείς διαφορές τους –τη διαφορετική κοινωνική τους προέλευση, την ιδιοσυγκρασία και τη στάση τους απέναντι στην πολιτική και τη γραφή– ο Κιουρτσάκης αναδεικνύει τις κοινές ιδέες και την κοινή ηθική που διέτρεχε τη σκέψη και το έργο τους, αναδεικνύοντας τα βαθύτερα νήματα που τους ενώνουν.
Ο Γιάννης Κιουρτσάκης, με τη βαθιά γαλλική του παιδεία (σπούδασε νομικά στο Παρίσι) και τη γνώση της ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας του 20ού αιώνα, με εμβριθείς μελέτες στον στοχασμό του Γιώργου Σεφέρη, εστιάζει σ’ αυτό το βιβλίο σε κεντρικά θέματα του έργου των δύο σπουδαίων διανοητών: στην αντίστασή τους στην αποικιοκρατική τακτική, στην εξέγερσή τους ενάντια στον παραλογισμό της Ιστορίας και την αδικία, στην άρνηση του «μηχανικού πολιτισμού», στην έμφαση στην ανθρωπιά, στον σεβασμό των ορίων, στην προβολή του χρέους του ατομικού «εγώ» προς το συλλογικό «εμείς» και στη σημασία της αλληλεγγύης. Μέσα από τις τραγικές εμπειρίες του 20ού αιώνα –δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, το Ολοκαύτωμα, η Χιροσίμα– τόσο ο Σεφέρης όσο και ο Καμύ ανέπτυξαν μια κοινή τραγική θεώρηση της ιστορίας, που συνδέεται με την πεποίθηση ότι η λογοτεχνία και η τέχνη αποτελούν πράξεις κοινωνικής ευθύνης.
Ο Καμύ, παιδί μιας λαϊκής οικογένειας από την Αλγερία, και ο Σεφέρης, γόνος αστικής οικογένειας από τη Μικρά Ασία, έζησαν διαφορετικές ζωές. Ο πρώτος ήταν εξωστρεφής, πολιτικοποιημένος, με έντονη δημοσιογραφική και φιλοσοφική δράση, ενώ ο δεύτερος ήταν στοχαστικός, με κλίση προς τη γλώσσα και τη λογοτεχνία και αντιπάθεια προς τον «πολιτικαντισμό», που δεν έπαψε να τον πληγώνει σε όλη του τη σταδιοδρομία ως διπλωμάτη. Ουσιαστικά ο Σεφέρης αποστρεφόταν τις ιδεολογικοπολιτικές διαμάχες του καιρού του και γι’ αυτό στράφηκε περισσότερο προς τη δημιουργία και την ποίηση. Βαθιά επηρεασμένος από τη γαλλική λογοτεχνία, θαύμαζε όλους τους σπουδαίους Γάλλους συγγραφείς, τον Βιγιόν, τον Ραμπελέ, τον Λαφόργκ, τον Βαλερί κ.ά., γι’ αυτό και το σεφερικό έργο συνομιλεί με τη γαλλική παράδοση, υιοθετώντας τη λεπτότητα της έκφρασής της και την ενδοσκοπική ματιά της. Αντίστοιχα, ο Καμύ, συγγραφέας σημαντικών φιλοσοφικών έργων, όπως Ο επαναστατημένος άνθρωπος και Ο μύθος του Σισύφου. Δοκίμιο για το παράλογο, συνδύαζε τη φιλοσοφική του σκέψη με την αφήγηση, δημιουργώντας κείμενα που εξερευνούν την ανθρώπινη ύπαρξη και τον αγώνα για τη νοηματοδότηση της ζωής.
Η ενασχόληση του Σεφέρη με τη γαλλική λογοτεχνία και η έμπνευση που άντλησε από αυτήν ενίσχυσαν τη βαθιά του ανάγκη να γεφυρώσει την ελληνική με την ευρωπαϊκή κουλτούρα. Ο Καμύ, από την άλλη, με τις ρίζες του στην Αλγερία και τη Γαλλία, βρισκόταν συχνά σε ένα διττό πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο, που ενίσχυσε την αίσθηση της αποξένωσης και ταυτόχρονα τον πόθο για δικαιοσύνη. Ο Κιουρτσάκης φωτίζει ως κοινό στοιχείο που διατρέχει τις ζωές και τα έργα και των δύο πνευματικών ανδρών, την αίσθηση του «εξόριστου» από την πατρίδα: ο Καμύ, αν και γεννημένος στη Μεσόγειο, συχνά ένιωθε αποξενωμένος στο Παρίσι, ενώ ο Σεφέρης κουβαλούσε τον πόνο του ξεριζωμού από τη γενέθλια γη. Επιπλέον, και οι δύο διανοητές αντλούν από την αρχαία τραγωδία και τον ελληνικό μύθο, σμιλεύοντας έναν στοχασμό που εξυμνεί τον άνθρωπο ως μέτρο των πραγμάτων.
Το βιβλίο του Κιουρτσάκη αναδεικνύει τη σημασία που απέδιδαν και οι δύο νομπελίστες δημιουργοί στη σχέση του ατόμου με την κοινότητα. Ο Καμύ πίστευε στη διαμόρφωση ενός κόσμου που να βασίζεται στην αλληλεγγύη, την ισότητα και την αποδοχή της ανθρώπινης θνητότητας. Και οι δύο συγγραφείς μοιράζονταν μια βαθιά έγνοια για τον άνθρωπο. Αυτό αναδεικνύει η πολιτική δράση του Καμύ, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που αποτέλεσε μια κρίσιμη πτυχή της ζωής του. Μέλος της αντίστασης κατά των Ναζί, ο Καμύ χρησιμοποιούσε την ιδιότητα του δημοσιογράφου για να προωθήσει την ελευθερία και για να πολεμήσει τη βία και την καταπίεση. Το έργο του διαπνέεται από μια βαθιά ηθική ευθύνη, καθώς και από την απόρριψη κάθε μορφής φανατισμού. Αντίστοιχα και ο Σεφέρης εξέφρασε, μέσω της ποίησής του, τις ανησυχίες και τα τραύματα του ελληνισμού, όπως την απώλεια της Μικράς Ασίας και τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Με τη λιτή και στοχαστική του γλώσσα διερεύνησε την έννοια της ταυτότητας, του ανήκειν και του πολιτισμικού χρέους κι απεικόνισε με τη νεωτερική του ποίηση γενικότερα το συλλογικό ήθος.
Ανέπτυξαν μια κοινή τραγική θεώρηση της ιστορίας, που συνδέεται με την πεποίθηση ότι η λογοτεχνία και η τέχνη αποτελούν πράξεις κοινωνικής ευθύνης.
Κοινός τους άξονας υπήρξε, άλλωστε, η αντίληψη ότι η τέχνη δεν μπορεί να λειτουργεί απομονωμένη από τις ηθικές και κοινωνικές της διαστάσεις. Για τον Καμύ, η τέχνη ήταν μια πράξη αντίστασης απέναντι στον παραλογισμό της εποχής τους, ενώ για τον Σεφέρη αποτέλεσε ένα μέσο για την αναζήτηση της ισορροπίας ανάμεσα στο προσωπικό και το συλλογικό βίωμα. Η αλληγορία της θάλασσας, το φως της Μεσογείου και η τραγική θεώρηση της ιστορίας αποτελούν κοινές θεματικές που συνδέουν τα έργα τους.
Περισσότερο πολιτικοποιημένος ο Καμύ και πιο στοχαστικός ο Σεφέρης, ανέδειξαν μέσα από το έργο τους το παράλογο του κόσμου. Κοινό στοιχείο και στους δυο ήταν η αμφιταλάντευση, «αυτό το αδιάκοπο πηγαινέλα ανάμεσα στο “ναι” και το “όχι”, ανάμεσα στην αγάπη για τη ζωή και την απελπισία για τη ζωή […], που είναι ουσιαστικά μια διαρκής υπαρξιακή ένταση» (σσ. 42-43), η οποία χαρακτηρίζει τη ζωή και το έργο και των δύο διανοητών.
Στο κέντρο του λογοτεχνικού δοκιμίου του Κιουρτσάκη βρίσκεται η έννοια του φωτός, όχι μόνο ως φυσικού στοιχείου, αλλά και ως συμβόλου της δικαιοσύνης, της ελπίδας και της ηθικής ισορροπίας. Τόσο ο Σεφέρης όσο και ο Καμύ, αν και διαφορετικοί στις καλλιτεχνικές τους καταβολές, αντιμετώπισαν την τέχνη ως ένα μέσο υπέρβασης της απαισιοδοξίας. Το φως της Ελλάδας και της Αλγερίας δεν ήταν γι’ αυτούς μόνο μέρος της φύσης, αλλά μια μεταφυσική παρουσία που ενσωματώνει την ιδέα της δικαιοσύνης και της ανθρωπιάς. Ο Καμύ και ο Σεφέρης δεν ήταν, δηλαδή, σύμφωνα με τον συγγραφέα, μόνο ποιητές του λόγου, αλλά και ποιητές του φωτός, αναζητώντας μέσα από το έργο τους διαρκώς την υπέρβαση του μηδενισμού και την αέναη επιστροφή στην ουσία του ανθρώπου.
Το έργο του Κιουρτσάκη, μέσα από την εκλεπτυσμένη του ανάλυση, προσφέρει μια πολύτιμη ματιά στον πνευματικό διάλογο των δύο δημιουργών, που άφησαν ως παρακαταθήκη τον στοχασμό τους για την αξία του φωτός, της αλήθειας και της συλλογικότητας. Όπως γράφει ο συγγραφέας, «το πιο σημαντικό για μένα είναι η συνάντηση του Καμύ με τον Σεφέρη στην παθιασμένη τους αναζήτηση του ανθρώπου – “όπου κι αν βρίσκεται” […]. Ναι, ο άνθρωπος υπήρξε πάντα και για τους δύο ασύγκριτα πιο σπουδαίος από κάθε αφηρημένη θεωρία, θεολογία, πολιτική ή διαλεκτική της ιστορίας» (σσ. 94-95). «Ιερή τριάδα» και για τους δύο ήταν «το φως, ο άνθρωπος, η αγάπη», η ανθρωπιά, δηλαδή, που γίνεται στοχασμός αγάπης και διέπεται από το φως. Όλα είναι «ζήτημα φωτός».
Η μελέτη αυτή προσφέρει, τελικά, μια στοχαστική εμβάθυνση στην ευρωπαϊκή μας ταυτότητα, υπενθυμίζοντάς μας ότι η ανθρωπιά, ο στοχασμός και η αγάπη για το φως και τον άνθρωπο είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι για τη σωτηρία της κοινής πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Μέσα από τη συγκριτική θεώρηση δύο πνευματικών προσωπικοτήτων και σημαντικών ανθρώπων των γραμμάτων, το βιβλίο αναδεικνύει τον διάλογο των δύο δημιουργών ως προφητική παρακαταθήκη για τις προκλήσεις του σήμερα και προτρέπει τον αναγνώστη να επανεξετάσει τη θέση του στον κόσμο, υπενθυμίζοντάς μας ότι η λογοτεχνία, σε όλες τις μορφές της, αποτελεί όχι μόνο καταφύγιο, αλλά και φάρο για την ανθρώπινη ψυχή.
Σεφέρης και Καμύ: Ζήτημα φωτός
Γιάννης Κιουρτσάκης
Εκδόσεις Πατάκη
128 σελ.
ISBN 978-618-07-0800-4
Τιμή €11,10
Αγάθη Γεωργιάδου δρ Φιλολογίας, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας.
https://diastixo.gr/kritikes/meletesdokimia/24004-giannis-kiourtsakis-seferis-kamu-zhthmata-fwtos
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου