- Κατερίνα Ζαμαρία
Η φιλία δεν είναι μια απλή τυπική, επιφανειακή ή πεπερασμένη σχέση δύο ανθρώπων, αλλά μια ουσιαστική πνευματική σύζευξη με τον άλλον. Ειδικά για τα παιδιά, η φιλία αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής τους, αφού πρόκειται για μια συναισθηματική σχέση που δημιουργείται και αναπτύσσεται από πολύ νωρίς, με τη δική τους θέληση και με επιλογή των προσώπων προς τα οποία κατευθύνεται. Είναι μια ζωτική πηγή εμπειριών από την οποία τροφοδοτείται η ανάπτυξή τους. Η παιδική φιλία έχει ιδιαίτερη σημασία στη συγκρότηση ταυτότητας, καθώς προσφέρει στα παιδιά ένα ευχάριστο και ασφαλές περιβάλλον πέραν των ορίων της οικογένειας, αλλά και τη δυνατότητα να εξερευνήσουν τις επιδράσεις και τα αποτελέσματα των συμπεριφορών τους στον εαυτό τους, στους φίλους τους και στο περιβάλλον τους.
Οι δεσμοί ανάμεσα στα παιδιά αρχίζουν να αναπτύσσονται από πολύ νωρίς, με διαφορετικές μορφές συναρτώμενες με την ηλικία τους. Σε κάθε περίπτωση, όμως, είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα παιδιά. Το γεγονός ότι η φιλία είναι μέρος της κοινωνικής ταυτότητας που συγκροτεί ένα παιδί αναγνωρίζεται από γονείς και ειδικούς, δεδομένου ότι πλέον γνωρίζουμε ότι όλοι, ανεξαιρέτως ηλικίας, έχουν ανάγκη τη φιλία και ένα ελάχιστο επίπεδο αποδοχής από την ομάδα, για να πετύχουν μια υγιή συναισθηματική ανάπτυξη.
Ειδικά για τα παιδιά, μετά το 4ο έτος της ηλικίας τους, το παιχνίδι αρχίζει να γίνεται συντροφικό και αρχίζουν να μοιράζονται τα πράγματά τους με άλλα άτομα. Μπαίνοντας στη σχολική ηλικία, το μοίρασμα αρχίζει να επεκτείνεται, πέρα από τα αντικείμενα, στις σκέψεις και στα συναισθήματα. Αρχίζει να μετρά το πώς νιώθει ο φίλος ή η φίλη. Και καθώς το παιδί μεγαλώνει και τα ενδιαφέροντά του εξειδικεύονται, τόσο οι φιλίες που επιλέγει γίνονται πιο σταθερές στη ζωή του, μέχρι να φτάσει στην εφηβεία – όπου εκεί πια οι φίλοι, που γίνονται η δεύτερη οικογένεια, οι μυστικοσύμβουλοι, το πρότυπο και το σημείο αναφοράς, διαδραματίζουν πλέον πρωτεύοντα ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητάς του, στην κοινωνική και στη συναισθηματική του ανάπτυξη.
Από όλα τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι όποιος δημιουργός καταπιάνεται με το συγκεκριμένο θέμα (και η αλήθεια είναι πως στα βιβλία για παιδιά το θέμα της φιλίας επανέρχεται διαρκώς) αναλαμβάνει έναν δύσκολο ρόλο, καθώς καλείται να μιλήσει για κάτι τόσο καθοριστικό και ταυτόχρονα να το πει με τέτοιον τρόπο, ώστε να συνεισφέρει ουσιαστικά σε αυτά που αποτελούν ζητούμενα στα παιδικά βιβλία.
Ο Βασίλης Κουτσιαρής στο νέο του βιβλίο, Όσα δεν είπα στον Μπεν, σε εικονογράφηση Αχιλλέα Ραζή, που κυκλοφορεί από την Ελληνοεκδοτική, εκπληρώνει τις παραπάνω προϋποθέσεις. Ο συγγραφέας εργάζεται ως δάσκαλος στη δημόσια εκπαίδευση, γεγονός που έχει ιδιαίτερη βαρύτητα γιατί γνωρίζει εκ των έσω τον μικρόκοσμο των παιδιών.
«Είναι από τους καλύτερούς μου φίλους! είπα χθες στον Μπεν για τον Αντρέι, από τη Σιβηρία». Και θα συνεχίσει να του μιλά και για τους άλλους φίλους του, όπως τον Αμίρ και τον Τζακ. «Είναι από τους καλύτερούς μου φίλους!» επαναλαμβάνει κάθε φορά ο μικρός πρωταγωνιστής της ιστορίας, ένας σκίουρος.
Η παιδική φιλία έχει ιδιαίτερη σημασία στη συγκρότηση ταυτότητας.
Ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής ξεκινά μια in medias res αφήγηση. Ο Κουτσιαρής επιλέγει να μη δώσει όνομα στον αφηγητή-πρωταγωνιστή του, αντίθετα με τους σκίουρους φίλους του. Επιλογή εξαιρετικά εύστοχη, καθώς η ανωνυμία του ήρωα επιτρέπει στο παιδί-αναγνώστη είτε να ταυτιστεί με τον μικρό σκίουρο, είτε να κάνει τη δική του προβολή σε πρόσωπα και καταστάσεις. Συστατικό της καλής λογοτεχνίας, άσχετα με την ηλικία στην οποία απευθύνεται, είναι να επιτρέπει στον αναγνώστη να αναγνωρίζει τον μακρόκοσμο (αλλά και τον μικρόκοσμό του) μέσα στην αφήγηση.
Δίπλα στον μικρό σκίουρο-αφηγητή, ο Μπεν, ένας κόκκινος σκίουρος «που ζει κι αυτός σε ένα δέντρο λίγα χιλιόμετρα μακριά». Ο Μπεν σχεδόν καθημερινά επισκέπτεται το σκιουράκι της ιστορίας. Άλλοτε γιατί ανησυχεί εξαιτίας μιας αλεπούς που κυκλοφορεί στο δάσος, άλλοτε για να του πάει μερικά λαχταριστά καρύδια, άλλοτε απλά για να το δει και να ακούσει τι έχει να του πει. Και το ακούει με μεγάλη προσοχή. Το ακούει όταν εκείνο τού αφηγείται το τηλεφώνημά του με τον Αμίρ, τον σκίουρο Μαλαμπάρ από την Ινδία. Σε αυτόν μπορεί να πει τα πάντα! Ή μήπως, όχι; «Αν και πολλές φορές είχα προσπαθήσει να του πω πως με πονούσε το πόδι μου, δεν τα κατάφερα. Τα παιδιά του είχαν σκαρφαλώσει επάνω του και δεν τον άφηναν να μιλήσει… μάλιστα, μου έκλεισαν το τηλέφωνο». Το ίδιο θα γίνει και με τον Αντρέι που «με έκανε πάντα να γελάω πολύ. Είχα προσπαθήσει πολλές φορές να του πω στο τηλέφωνο πως με πονούσε πάρα πολύ το πόδι μου, αλλά δεν τα κατάφερα. Δεν σταματούσε να μου λέει τα καινούρια του ανέκδοτα. Αναγκάστηκα να του κλείσω το τηλέφωνο. Αυτό δεν το είπα στον Μπεν». Αλλά κι ο Τζακ, μια μαρμότα που ζει στις ΗΠΑ, ετοιμαζόταν για τη διάσημη γιορτή του και δεν είχε καθόλου χρόνο. Κι ας του είπε, ψέματα, ότι θα τον πάρει μια άλλη μέρα…
Ώσπου ένα πρωί, κι ενώ ο πόνος του ποδιού του ήταν αφόρητος, «πάνω στο κλαδί του δέντρου ένιωσα όλα να γυρίζουν και να πέφτω […] κάποιος με άρπαξε […] κι όταν συνήλθα βρισκόταν δίπλα μου». Είναι ο Μπεν αυτός που θα τον φροντίσει, δένοντάς του τις πληγές – όχι μόνο του ποδιού αλλά και της ψυχής (γιατί εκείνες είναι οι πιο δύσκολες στο να θεραπευτούν).
«Ένιωσα άσχημα που δεν του είχα πει όλη την αλήθεια για τους μακρινούς μου φίλους» εξομολογείται το σκιουράκι. Ο Μπεν όμως δε ζητά εξηγήσεις. Γιατί ξέρει πως στην πραγματική φιλία οι πράξεις έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα από τα λόγια. Και αυτό θα μάθει κι ο πρωταγωνιστής της ιστορίας. Και μαζί με αυτόν και οι μικροί αναγνώστες. Ο Κουτσιαρής επιλέγει προσεκτικά τις λέξεις. Όταν απευθύνεσαι σε αναγνωστικό κοινό 4+ ετών, δεν απευθύνεσαι στη λογική αλλά στο συναίσθημα. Και στις λέξεις του, το συναίσθημα είναι παρόν. «Ένιωθα χαρούμενος. Ασφαλής. Δεν ανησυχούσα» θα πει. Γιατί ξέρει πως δίπλα του έχει πια έναν πραγματικό φίλο. Που «είχα πολλά να του πω κι ας ήξερα πως τα περισσότερα τα γνώριζε ήδη».
Στις πρωτότυπες επιλογές του συγγραφέα ας πιστωθεί η επιλογή των ζώων-πρωταγωνιστών. Είναι γνωστό ότι στα βιβλία για παιδιά αποτελεί σταθερό μοτίβο η αξιοποίηση της ανάθεσης της αφηγηματικής φωνής σε κάποιο ζώο. Όχι μόνο γιατί αποτελούν οικείες φιγούρες στα παιδιά κι έτσι αποτελούν «υποκατάστατα» ανθρώπινων χαρακτήρων και συμπεριφορών. Αλλά, κυρίως, γιατί τα ζώα προτείνουν έναν άλλο τρόπο θέασης του κόσμου, που απορρέει από το γεγονός ότι ζουν μέσα στη φύση, η σοφία της οποίας είναι υποδειγματική για πολλά θέματα.
Εδώ οι πρωταγωνιστές είναι σκίουροι. Αγαπημένα ζωάκια, γνωστά σε μικρούς και μεγάλους. Κι επειδή, όπως έχει ήδη ειπωθεί, απαιτούνται πολλά συστατικά για να μιλήσουμε για ένα καλό βιβλίο, ο συγγραφέας θα δώσει την ευκαιρία στον ενήλικο αναγνώστη, στο πλαίσιο της μεγαλόφωνης ανάγνωσης, να ξεκινήσει με τα παιδιά μια συζήτηση για τα συγκεκριμένα ζωάκια. Γιατί, το ξέρατε πως υπάρχουν παγκοσμίως πάνω από 265 είδη σκίουρων, πως ο πιο μικρόσωμος είναι ο Αφρικάνος Πυγμαίος που φθάνει σε μήκος περίπου τα 10 εκατοστά, ενώ ο μεγαλύτερος είναι ο Ινδός γίγαντας που είναι τεράστιος και φθάνει ως και το 1 μέτρο; Πως επικοινωνούν μεταξύ τους κάνοντας διάφορους φωνητισμούς και χρησιμοποιούν τις ουρές τους ως συσκευές σινιάλων; Πως ο Αντρέι της ιστορίας ανήκει σε ένα από 44 είδη «ιπτάμενων σκίουρων» που υπάρχουν, ενώ ο Μπεν, ο κόκκινος σκίουρος, είναι ένας πρωταθλητής της επιβίωσης που παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στα μεικτά δάση των ελληνικών βουνών; Κι ίσως είναι ευκαιρία να μάθουμε, με αφορμή τον Τζακ, τη μαρμότα, για την Ημέρα της Μαρμότας, το «μετεωρολογικό» έθιμο των Βορείων Πολιτειών και του Καναδά, με καταγωγή από τη Γερμανία του 18ου αιώνα.
Aναφέρεται στους πραγματικούς μας φίλους, που βρίσκονται δίπλα μας, ακούνε τις μεγάλες αλλά και τις μικρές έγνοιες μας, μας στηρίζουν και μας κάνουν να αισθανόμαστε ασφαλείς.
Αλλά το βιβλίο γεννά αφορμές και για άλλες, βαθύτερες συζητήσεις. Στην ιστορία, ο συγγραφέας οδηγεί τα παιδιά να καταλάβουν πως ο Μπεν δεν είναι συμπρωταγωνιστής αλλά ο πραγματικός πρωταγωνιστής, γιατί είναι εκείνος που θα βοηθήσει το σκιουράκι να καταλάβει ποιο είναι το πραγματικό νόημα τις φιλίας. Γιατί η αληθινή φιλία, όπως και κάθε σχέση, απαιτεί θυσίες, προθυμία, επένδυση χρόνου, ειλικρίνεια, αυθεντικότητα, πίστη, στοργή, αποδοχή και ανιδιοτέλεια. Ο Μπεν δε θα χρειαστεί να πει τίποτα. Θα μιλήσει η συμπεριφορά του, ο τρόπος που είναι εκεί για να ακούσει τον φίλο του, για να τον βοηθήσει όταν τον χρειαστεί πραγματικά και να του δημιουργήσει όλα εκείνα τα συναισθήματα ασφάλειας και αποδοχής.
Και, ας επισημανθεί και κάτι ακόμα. Ο συγγραφέας θα διαχειριστεί εξίσου προσεκτικά τους άλλους φίλους του μικρού σκίουρου, δημιουργώντας και άλλες οπτικές γύρω από τη φιλία. Σε ολόκληρο το κείμενο ο τρόπος που θα σχολιάσει –ή που μάλλον δε θα σχολιάσει– τη στάση του Αμίρ, του Αντρέι ή του Τζακ είναι υποδειγματικός. Όχι μόνο γιατί δεν αποδομεί τους φίλους του πρωταγωνιστή στα μάτια των παιδιών αλλά, αντίθετα, γιατί με ειλικρίνεια θα πει στα παιδιά ότι κάποτε υπάρχει και το ψεύτικο φιλικό ενδιαφέρον των άλλων. Ή πως μερικές φορές η καθημερινότητα και οι ανάγκες της μας κάνουν να μην έχουμε χρόνο για πράγματα εξίσου σημαντικά, όπως η φιλία.
O Αχιλλέας Ραζής, με εικόνες στις οποίες αποτυπώνεται η ιδιότητα του ζωγράφου (δεδομένου ότι φοίτησε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών), με ζεστές χρωματικές πινελιές που θυμίζουν ακουαρέλες, εικονογραφεί με λεπτομέρειες προσδιοριστικές τα τοπία και τους πρωταγωνιστές. Θα συμπληρώσει εικονογραφικά το κείμενο αποδίδοντας τις διαφορές ενός δάσους της Σιβηρίας κι ενός των ΗΠΑ, θα αφήσει μια υπόνοια του Ταζ Μαχάλ και θα «πει» εικαστικά ότι η απόσταση δεν αναιρεί τη δυνατότητα της ύπαρξης φιλίας, ειδικά σε εποχές που η τεχνολογία είναι εξαιρετικά βοηθητική σε αυτό, με τα τηλέφωνα να είναι ευδιάκριτα στην εικόνα.
Το βιβλίο Όσα δεν είπα στον Μπεν αναφέρεται στους πραγματικούς μας φίλους, που βρίσκονται δίπλα μας, ακούνε τις μεγάλες αλλά και τις μικρές έγνοιες μας, μας στηρίζουν και μας κάνουν να αισθανόμαστε ασφαλείς. Σε αυτούς που καταλαβαίνουν πολλά κι ας τους έχουμε πει λίγα.
Όσα δεν είπα στον Μπεν
Βασίλης Κουτσιαρής
εικονογράφηση: Αχιλλέας Ραζής
Ελληνοεκδοτική
32 σελ.
ISBN 978-960-563-629-6
Τιμή €12,80
https://diastixo.gr/kritikes/paidika/23969-vasilis-koutsiaris-osa-den-eipa-ston-ben
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου