- Γιάννης Λεμονής
Πιάνοντας στα χέρια μου το βιβλίο της Ναυσικάς Χαραλαμπίδου Γεωγραφία του έρωτα και άλλων αισθημάτων (Ενύπνιο, 2025), είχα το σφίξιμο που έχει ο καθένας μας όταν ξεφυλλίζει σελίδες ενός βιβλίου που έχει γράψει φίλος. Και τώρα; Τι θα γίνει αν δεν είναι καλό; Ποιος ο εύσχημος τρόπος να πω τη γνώμη μου, όταν και αν μου ζητηθεί; Και ταυτόχρονα, αγωνία και περιέργεια κι ελπίδα. Και αν τελικά είναι καλό;
Με το βιβλίο αυτό γρήγορα ήρθε η ανακούφιση. Από τις πρώτες κιόλας προτάσεις. Είναι ένα καλό βιβλίο! Και μέσα σε λίγες μόνο σελίδες, να και ο ενθουσιασμός! Είναι ένα αγαπημένο βιβλίο! Όχι απλώς ένα καλό βιβλίο, αλλά ένα βιβλίο που μιλά ειδικά σε μένα, ένα βιβλίο ξεχωριστό που δε με νοιάζει κιόλας ποιος το έχει γράψει. Μετά από λίγες αράδες τα ξέχασα όλα αυτά!
Όμως, τι ήταν αυτό που διάβαζα; Απορία και έκπληξη. Ήταν διήγημα; Ήταν δοκίμιο; Ήταν προσωπικό αφήγημα; Ήταν μυθοπλασία…; Τι ήταν;
Οι ολιγοσέλιδες αυτές περιγραφές ενός πότε τριτοπρόσωπου και πότε πρωτοπρόσωπου αφηγητή, οι δοσμένες με τον τρόπο του γεωγράφου και των παλιών ταξιδευτών, θύμιζαν επιστημονικά βιβλία άλλων εποχών. Αντιγράφω από τις πρώτες κιόλας λέξεις: «Ο τόπος του έρωτα συνορεύει προς ανατολάς με το παιχνίδι», «Προς δυσμάς, ο τόπος του έρωτα βρέχεται από μανιασμένο πέλαγος που κατακρημνίζεται σε σπηλιές μυτερών βράχων», «Ο τόπος του έρωτα είναι εύφορος. Βλασταίνουν δέντρα με τους πιο απαγορευμένους καρπούς, αλλά και ψηλά χορτάρια που στα σπλάχνα τους ευδοκιμούν ζευγάρια».
Αλλά ήδη από αυτές τις λιγοστές μικρές αναφορές ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι, ναι, και κάτι άλλο συμβαίνει. Μήπως είναι τούτα τα κείμενα μικρά διαμάντια του φανταστικού; Μήπως εντάσσονται στο λογοτεχνικό είδος που ξεκινά από τον 18ο και 19ο αιώνα, από τον Τζόναθαν Σουίφτ και τον Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον, για να καταλήξει στα γοητευτικά παραμύθια του Ίταλο Καλβίνο; Μερικές αράδες από τον «Τόπο του έρωτα» μου θύμισαν έντονα μια αόρατη πόλη του Ίταλο Καλβίνο. Γράφει η Ναυσικά Χαραλαμπίδου:
Η ίδια παράσταση ανεβαίνει διαρκώς με άλλους ηθοποιούς στον τόπο του έρωτα. Κι ύστερα με άλλους. Και με άλλους. Μέχρι που τα πόδια των λάμδα μπλέκονται και περδικλώνεται η αίσθηση της επανάληψης. Αίσθηση μοναδικότητας κάθε φορά για την ίδια παράσταση. Πάντα οι κάτοικοι στον τόπο του έρωτα δίνουν φιλιά, ανταλλάσσουν χάδια, βλέμματα, κλαίνε και γελάνε, χωρίς να ξέρουν ότι αντιγράφουν, στην παραμικρή λεπτομέρεια, κινήσεις ήδη καμωμένες. Όμοιοι ψάρια, νομίζουν ότι κάθε εμπειρία τους είναι καινούργια και ρίχνονται στο κολύμπι όλο ενθουσιασμό.
Ενώ ο Ίταλο Καλβίνο στη φανταστική πόλη του:
Έτσι η πόλη επαναλαμβάνει ίδια κι απαράλλακτη τη ζωή της μετακινούμενη πάνω και κάτω στην άδεια σκακιέρα της. Οι κάτοικοι καταλήγουν να παίζουν τις ίδιες σκηνές με διαφορετικούς ηθοποιούς· επαναλαμβάνουν τα ίδια λόγια με τους ποικιλότροπους συνδυασμένους τόνους· ανοίγουν τα στόματά τους με τα ίδια χασμουρητά. (Οι αόρατες πόλεις, μτφρ. Ανταίος Χρυσοστομίδης, εκδ. Καστανιώτη, 2009)
Στον τόπο της αγάπης κάνει συνήθως καλοσύνη και υπομονή. Σπάνια βρέχει, αλλά και τότε η βροχή είναι ποτιστική.
Ναι, το φανταστικό, το παράλογο, το υπερρεαλιστικό, ακόμα και το γκροτέσκο και το σπλάτερ κατέχουν σημαντική θέση στο βιβλίο τούτο. Το κλουβί με τα αραιά κάγκελα που επιτρέπει την απρόσκοπτη έξοδο σε όσους φυλακίζει (στο «Αρχιπέλαγος της μοναξιάς»). Ένα μεγάλο κλαδευτήρι που κόβει τα πόδια όσων προχωρούν και στέκονται ολόρθοι (στον «Τόπο του μισογυνισμού»). Η μυτερή κόγχη της αξίνας που κατεβαίνει με φόρα στο στήθος μέχρι να σκάψει ένα τρίγωνο κενού στην καρδιά. Η σάρκα που τρυπιέται και το αίμα που αναβλύζει σε πίδακες (από τον «Τόπο της ζήλιας»). Ή ακόμα το γράμμα ζήτα, που στρογγυλοκάθεται στο κεφάλι σαν στέμμα, παρότι λειψό. Και άλλα, και άλλα… Πλήθος εικόνων μιας αχαλίνωτης φαντασίας, εικόνες πέρα από κάθε λογική. Αλλά το βιβλίο είναι και πολλά ακόμη. Ως αναγνώστης, συνεχίζω να μαζεύω στοιχεία, εικόνες, λέξεις-κλειδιά.
Το βιβλίο είναι, επίσης, γεμάτο εικόνες μεγάλης ομορφιάς. Ομορφιάς περιγραφικής –μια αξία άκρως λογοτεχνική– αλλά και αισθητικής πρωτοτυπίας. Λες και τη συγγραφέα την απασχολεί ιδιαίτερα να απαθανατίσει κάθε φορά και από μια κατάσταση, σαν να τραβάει φωτογραφίες. Και μάλλον μετά θα αποκαλυφθεί ότι ισχύει κάτι τέτοιο. Συλλέγω εικόνες: «Ένας άνδρας επιθυμεί μια ανομολόγητα, έτσι που τα βράδια ο ύπνος σκίζεται από αστραπές του ειδώλου της και απομένει κάθιδρος· το πρωί καλημερίζει τη γυναίκα του άκεφος, ενώ χτυπάει το στομωμένο ξυραφάκι στο νιπτήρα κοιτάζοντας κλεφτά τον εαυτό του στον καθρέφτη». Κάποιος καθισμένος καβάλα στο καλοκαίρι με ένα τζιτζίκι στ’ αυτί κοιτάζει εκείνη που λούζεται… (σελ. 10). «Δυο φίλοι διένυσαν χιλιόμετρα ταλαιπωρίας μόνο και μόνο για να χαρούν τη στιγμή που θα αγκαλιαστούν. Ένας όλη τη νύχτα άκουγε την αγαπημένη μουσική του και σήμερα σκουντουφλάει στο γραφείο, ομοίως με χθες. Μια, μικρή το δέμας, λιανόκλαδο, το ’χει βέβαιο ότι θα αλλάξει σε λέαινα για να προστατεύσει το νήπιο που κοιμάται παραδομένο παραδίπλα. Τρεις επέμεναν οπωσδήποτε να κρατιούνται από το χέρι, ακόμη και στα σημεία με τα πιο στενά πεζοδρόμια» (σελ. 52).
Και, ύστερα, η Εύα. Ποια είναι αυτή επιτέλους η Εύα των δυο ιστοριών; Μια Εύα που βρίσκεται στο δάσος της Επαγγελίας. Μια Εύα ως Χιονάτη, ως γυναίκα, που καταναλώνει διαχρονικά παράνομους καρπούς. Για να ξεγελαστεί –να ξεχαστεί– να σωριαστεί μέχρι να εμφανιστεί ο πολλαπλός απατηλός πρίγκιπας. Η κατάληξη σε έναν πεζό υδραυλικό ελευθερωτή με το όνομα Λευτέρης. Απόδραση με ένα παπί που καλπάζει κόντρα στον άνεμο και που σκορπά τις λέξεις από τις ιστορίες τους. Η άφιξη στο σκοτεινό δάσος. Μια Εύα της μοναξιάς ξεπεζεύει, καθώς το σκοτεινό δάσος συνεχώς διαστέλλεται. Τελικά, τι έγινε; Σώθηκε;
Η παρουσία της γυναίκας είναι πάντα δυναμική, επίμονη σε όλους τους τόπους των διηγημάτων. Η γυναίκα-Εύα (δηλαδή το αρχέτυπο της θηλυκότητας της Ιστορίας) πρωταγωνιστεί πίσω από κάθε μικρή και μεγάλη γεωγραφία. Όλοι οι τόποι αφορούν αυτήν. Η οποία δεν είναι μία, αλλά, με έναν περίεργο τρόπο, δεν είναι ούτε πολλές. Η γυναίκα της μοναξιάς, που ζει φυλακισμένη σε ένα κλουβί με τη μεταλλική γεύση του στο στόμα της. Οι πολλές γυναίκες, που περπατούν σκυφτά στον τόπο του μισογυνισμού, και τα μπλαβιά σημάδια στο κορμί τους. Η γυναίκα της ζήλιας που τον σκέφτεται, αυτόν, τον άλλο άντρα, να μη βολεύεται στην οικογενειακή του θαλπωρή. Και πάνω απ’ όλα η Εύα, πάντα η Εύα, που κοιμώμενη βρέθηκε στον κήπο της φωτογραφίας. Που απαθανατίζει ορθογώνια κομμάτια φωτογραφίας. Και που οι εικόνες της (πάλι οι εικόνες) είναι τα ίχνη, τα στίγματα μιας πορείας προς το τέλος.
Και έτσι φτάνουμε σε αυτό που θεωρώ πως είναι το μεγαλύτερο προσόν του βιβλίου: η ποιητικότητά του. Η γραφή του σε παρασέρνει. Επαναλαμβάνω τη φράση: «Απαθανάτιζε ορθογώνια κομμάτια των ονείρων της» (σελ. 44). Τι ωραίος ορισμός της φωτογραφίας!
Ξεδιαλέγω άλλες φράσεις που κινούνται έτσι κομψά μεταξύ πεζού και ποιητικού λόγου: «Ο τόπος του πόθου είναι φευγαλέος» (σελ. 37). «Σε λαχταρούσα διακαώς να σε έχω δικό μου για να σε ξεχαρβαλώσω, όπως τα παιχνίδια που είχα μικρή» (σελ. 37). «Στον τόπο της αγάπης κάνει συνήθως καλοσύνη και υπομονή. Σπάνια βρέχει, αλλά και τότε η βροχή είναι ποτιστική. Στον τόπο της αγάπης δεν υπάρχει στενότητα χώρου, και ως εκ τούτου, ούτε και πραγματική στεναχώρια» (σελ. 52). «Η μεγαλύτερη γιορτή στον τόπο της προδοσίας είναι οι χωρισμοί» (σελ. 28). «Οι εραστές, ευτυχισμένοι, ψιθυρίζουν λόγια αγάπης που τα διάβασαν γράμμα το γράμμα, με την αφή, επάνω στο κορμί που τους δόθηκε» (σελ. 12).
Και κάπου εδώ σταματάω. Οι απαντήσεις που έψαχνα ως αναγνώστης είναι όλες εδώ, μπροστά μου και, ναι, είναι όλες σωστές. Ναι, αυτές οι ιστορίες είναι τα φανταστικά γεωγραφικά δοκίμια βιβλίων άλλων εποχών. Ναι, είναι διηγήματα. Ναι, είναι μια ποίηση υβριδική που ταλαντεύεται και παρεισφρέει στον πεζό λόγο. Και ναι, είναι απλώς λόγια, αυτό και μόνο αυτό είναι αρκετό.
[Ο Γιάννης Λεμονής είναι συγγραφέας, ιδιοκτήτης του βιβλιοκαφέ Orlando στη Λιβαδειά.]
Γεωγραφία του έρωτα και άλλων αισθημάτων
Ναυσικά Χαραλαμπίδου
Ενύπνιο
60 σελ.
ISBN 978-618-5769-74-1
Τιμή: 9,00€
https://diastixo.gr/kritikes/ellinikipezografia/24640-geografia-tou-erota
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου