Γεννημένος στον χώρο του βιβλίου, ο Ζαν-Φρανσουά Σενεσάλ γράφει για μικρούς και μεγάλους. Σπούδασε ανθρωπολογία, έγραψε δοκίμια για την Αϊτή και ύστερα επέστρεψε στην πρώτη του αγάπη και αφιερώθηκε στη λογοτεχνία τόσο με τη συγγραφή μυθιστορημάτων, όσο και εικονογραφημένων βιβλίων. Τα έργα του εκφράζουν συνήθως έναν προβληματισμό πάνω σε κοινωνικά ζητήματα κι έχουν λάβει πολλές διακρίσεις, μεταξύ των οποίων: το Prix Jeunesse des Libraires du Québec το 2019 για το Au Carrefour (το δεύτερο μέρος της τριλογίας της «Λεωφόρου») και το Prix Littéraire du Gouverneur Général το 2021 για το Les Avenues (το τρίτο μέρος της τριλογίας). Το πρώτο μέρος της τριλογίας, Η λεωφόρος (Le Boulevard), του χάρισε μια θέση στον Τιμητικό Κατάλογο του 2018 της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (IBBY). Για το σύνολο του έργου του έχει λάβει το βραβείο Prix Joseph S. Stauffer από το Συμβούλιο Τεχνών του Καναδά. Η κυκλοφορία της Λεωφόρου στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Καστανιώτη μάς έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Πώς σας ήρθε η ιδέα να γράψετε ένα μυθιστόρημα με ήρωα έναν νεαρό άντρα με νοητική αναπηρία;
Έψαχνα έναν χαρακτήρα για να αφηγηθώ την ιστορία του. Ένα όχημα, μια κινητήρια δύναμη για να γράψω το μυθιστόρημά μου. Ο Κρις έφτασε ξαφνικά μια μέρα ενώ καθόμουν μπροστά στον υπολογιστή μου. Αυτό το γεγονός ενίσχυσε την πεποίθησή μου ότι η πηγή της συγγραφικής έμπνευσης βρίσκεται στην ίδια την πράξη της γραφής και όχι σε προμελετημένα προσχέδιά της. Το τελικό αποτέλεσμα ενός μυθιστορήματος είναι μοναδικό και συνήθως απρόβλεπτο. Επιλέγοντας έναν χαρακτήρα με νοητική αναπηρία δεν σημαίνει ότι ήθελα να γράψω ένα μυθιστόρημα για τη νοητική αναπηρία. Ο Κρις με ενέπνευσε να γράψω την ιστορία ενός γενναίου νεαρού άντρα που βρίσκει μέσα του και γύρω του τη δύναμη να ξεπεράσει την αναχώρηση της μητέρας του. Χάρη σ’ αυτή την ιστορία, αλλά και χάρη στην πολύ ιδιαίτερη κοσμοθεωρία του Κρις, μπόρεσα να επεξεργαστώ θέματα πολύ σημαντικά για μένα, όπως η ευτυχία, η αγάπη και η ανατροφή των παιδιών. Αλλά και να αναλογιστώ τη σημασία της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας, ειδικά σε κοινωνικά ευπαθείς ομάδες που ζουν σε συνθήκες αβεβαιότητας.
Διαβάζοντας τη Λεωφόρο, πάει το μυαλό μας σε αντίστοιχους ήρωες όπως ο Φόρεστ Γκαμπ ή ο Κρίστοφερ από το Ποιος σκότωσε τον σκύλο τα μεσάνυχτα – ο πρώτος με νοητική αναπηρία, ο δεύτερος στο φάσμα του αυτισμού. Υπάρχει ένα στοιχείο που συνδέει άρρηκτα και τους τρεις, η εγγενής καλοσύνη τους. Είναι άραγε η καλοσύνη, και η ευτυχία που εκπορεύεται μέσω αυτής, ένα προνόμιο αποκλειστικά για τους «ευτυχισμένους ανόητους» αυτού του κόσμου;
Δεν νομίζω ότι η ευτυχία είναι ένα προνόμιο αποκλειστικά για τους «ευτυχισμένους ανόητους», αν και είναι αλήθεια ότι αυτό που αποκαλούμε νοημοσύνη δεν αποτελεί εγγύηση για τίποτα και σε καμία περίπτωση για την ευτυχία. Η εκπαίδευση, ο πολιτισμός και οι προσωπικές μας εμπειρίες, καλές ή κακές, έχουν μεγάλο αντίκτυπο σε όλους μας, ανεξάρτητα από τις πνευματικές μας ικανότητες. Οι φανταστικοί χαρακτήρες που αναφέρθηκαν παραπάνω έχουν ένα κοινό, μας προτρέπουν να απομακρυνθούμε από τις συνήθεις καθημερινές μας ανησυχίες (χρήματα, επιτυχία, βλέμμα των άλλων, κ.λπ.) και να επιστρέψουμε στα βασικά. Σ’ αυτό που έχει πραγματικά σημασία. Και τι άλλο θα μπορούσε να είναι πιο σημαντικό από τις ανθρώπινες σχέσεις που βασίζονται στον σεβασμό, στην αναγνώριση, στην αμοιβαιότητα; Και από την αγάπη, τη φιλία, την καλοσύνη... Για μένα, το καλό είναι εγκατεστημένο σ’ αυτές τις σχέσεις, οι οποίες ενσαρκώνονται με τον καλύτερο τρόπο μέσα από χαρακτήρες όπως ο Φόρεστ Γκαμπ, ο Κρις ή ο συνονόματος Κρίστοφερ. Μπροστά τους, το κακό εμφανίζεται απογυμνωμένο, μια σχέση με τον άλλο βασισμένη στη βία, την κυριαρχία, την απανθρωποποίηση, το μίσος.
Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ένα άτομο με νοητική αναπηρία θα μπορούσε να έχει μια φυσιολογική ζωή. Μήπως έχετε δημιουργήσει έναν εξιδανικευμένο φανταστικό ήρωα;
Η λογοτεχνία προσφέρει ένα εξαιρετικό εργαλείο για να συλλογιστούμε για τον κόσμο και τις δυνατότητές του, αντλώντας στοιχεία απ’ αυτόν. Το μυθιστόρημά μου δεν αντικατοπτρίζει προφανώς με ακρίβεια την πραγματικότητα και, δυστυχώς, οι άνθρωποι που ζουν με νοητική αναπηρία σπάνια υποστηρίζονται τόσο καλά όσο ο Κρις, τόσο στον Καναδά όσο και αλλού. Υπό αυτή την έννοια, το μυθιστόρημά μου είναι όντως εξιδανικευμένο. Ωστόσο, μας καλεί να αναλογιστούμε τι είδους κοινωνικές σχέσεις θέλουμε να δημιουργήσουμε. Για να οικοδομήσουμε μια πιο φιλόξενη, πιο δίκαιη κοινωνία, πρέπει να οραματιστούμε νέους τρόπους συμβίωσης. Τα άτομα με νοητική αναπηρία μπορούν να είναι σε μεγάλο βαθμό αυτόνομα. Πολλά εργάζονται, άλλα όχι, πολλά ερωτεύονται, μερικά έχουν παιδιά. Σε κάθε περίπτωση, ζουν τη ζωή που μπορούν να ζήσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους. Όπως όλοι μας. Το να πούμε ότι τα άτομα με αναπηρία μπορούν ή δεν μπορούν να κάνουν αυτό ή εκείνο είναι μια γενίκευση που πρέπει να αποφεύγεται, όπως όλες οι γενικεύσεις. Και όχι μόνο για τα άτομα με αναπηρία. Όλοι έχουμε τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία μας. Εναπόκειται στον καθένα από εμάς να βρει τη θέση του σ’ αυτόν τον κόσμο, αναλογιζόμενος τα όριά του και την ανάγκη του να συνυπάρξει με τους άλλους για να ζήσει καλύτερα – ανεξάρτητα από την όποια πνευματική ή κοινωνικοοικονομική του κατάσταση.
Η πηγή της συγγραφικής έμπνευσης βρίσκεται στην ίδια την πράξη της γραφής και όχι σε προμελετημένα προσχέδιά της.
Πώς μπορεί η κοινωνία να υποστηρίξει ένα άτομο με νοητική αναπηρία, όταν απαρτίζεται από διαφορετικά είδη ανθρώπων με προβλήματα, αδυναμίες, ευαισθησίες ή εξαρτήσεις; Ποιος τελικά κερδίζει περισσότερο από αυτή την αλληλεπίδραση; Ο Κρις ή οι άλλοι;
Η στήριξη των ατόμων με νοητική αναπηρία μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους, με τη δημιουργία προσαρμοσμένων χώρων διαβίωσης και παροχή ευκολότερης πρόσβασης στην αγορά εργασίας. Κάτι που απαιτεί φυσικά πολιτική βούληση. Η αντιμετώπιση των διακρίσεων και των προκαταλήψεων κατά των ατόμων με νοητικές αναπηρίες είναι σημαντική, όπως και κάθε αγώνας για την υποστήριξη περιθωριοποιημένων ομάδων. Οι κοινωνίες μας καλούνται να καλωσορίσουν τη διαφορετικότητα, όποια μορφή και αν αυτή λαμβάνει. Και στον βαθμό που είμαστε όλοι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο διαφορετικοί, αυτή η συμπερίληψη θα έχει κοινό όφελος. Έχουμε υπάρξει όλοι ευάλωτοι σε κάποιο σημείο της ζωής μας, είτε πρόκειται για την παιδική ηλικία, είτε ύστερα από ένα ατυχές γεγονός, κατά τη διάρκεια μιας ασθένειας ή στα γηρατειά. Έχουμε τις πληγές μας, τις δύσκολες στιγμές μας. Αν ο Κρις ωφελείται από την παρουσία των άλλων, οι άλλοι ωφελούνται εξίσου από τη δική του.
Είναι ο Κρις το alter ego σας; Σας έχει προκαλέσει ποτέ αρνητικά συναισθήματα; Για να το θέσω καλύτερα, είναι απαραίτητο για έναν συγγραφέα να αγαπά τους ήρωές του;
Η συναισθηματική εμπλοκή με τους χαρακτήρες μου είναι μια προϋπόθεση για να εμπλακούν συναισθηματικά και οι αναγνώστες μου. Εγώ είμαι το πρώτο μου κοινό. Αν δεν συγκινούμαι γράφοντας, αν δεν συμπάσχω με τον χαρακτήρα μου, γιατί να συμβεί σ’ εκείνους; Αν είναι ο Κρις το alter ego μου; Εν μέρει, χωρίς αμφιβολία, εφόσον μπολιάζω με ένα μέρος του εαυτού μου τους χαρακτήρες μου. Ο Κρις έγινε το τέλειο όχημα για να εκφράσω δικές μου σκέψεις και προβληματισμούς. Συνειδητοποίησα επίσης ότι για πολλούς αναγνώστες, ο Κρις έχει ένα είδος καταπραϋντικής δύναμης, τους κάνει να αισθάνονται καλά. Προσωπικά, είμαι αγχώδης από τη φύση μου και δεν ξέρω αν θα κατάφερνα να περάσω τις ίδιες δοκιμασίες με τον Κρις με τον ίδιο τρόπο. Όπως μου αρέσει να λέω: ο Κρις είμαι εγώ, αλλά στο καλύτερο! Από την άλλη, δεν νομίζω ότι ο συγγραφέας πρέπει οπωσδήποτε να αγαπά τον ήρωά του. Νομίζω ότι ένας χαρακτήρας μπορεί να σου προκαλεί ποικίλα συναισθήματα. Μπορεί να τον μισήσεις αν είναι μισητός, να τον λυπηθείς αν είναι αξιολύπητος. Αλλά σε κάθε περίπτωση, τα συναισθήματα του συγγραφέα είναι σημαντικά εφόσον θα θρέψουν αυτά των αναγνωστών του.
Γιατί το μυθιστόρημά σας να ενδιαφέρει έναν νεαρό ενήλικα; Με ποια στοιχεία θα μπορέσει να ταυτιστεί;
Το μυθιστόρημά μου προτείνει μια θεμελιώδη εξερεύνηση και η εφηβεία είναι μια περίοδος της ζωής όπου η αναζήτηση νοήματος είναι θεμελιώδης. Είναι μια περίοδος κατά την οποία γίνονται σημαντικές επιλογές, για παράδειγμα όσον αφορά τις σπουδές και τη μελλοντική σταδιοδρομία. Είναι επίσης η περίοδος κατά την οποία οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες αναπτύσσουν την αυτονομία τους και αποκτούν σημαντικές εμπειρίες: μια πρώτη αγάπη, μια πρώτη δουλειά, ένα πρώτο ταξίδι... Αυτές είναι και οι εμπειρίες που αποκτά ο Κρις στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, αλλά και στους δύο τόμους που ακολουθούν για να ολοκληρωθεί η τριλογία. Ο τρόπος που βιώνει αυτές τις εμπειρίες, οι δυσκολίες που συναντά, οι προβληματισμοί που εγείρονται μέσα του, είναι όλα στοιχεία που μπορούν να έχουν απήχηση σ’ έναν νεαρό αναγνώστη.
Για να οικοδομήσουμε μια πιο φιλόξενη, πιο δίκαιη κοινωνία, πρέπει να οραματιστούμε νέους τρόπους συμβίωσης. Τα άτομα με νοητική αναπηρία μπορούν να είναι σε μεγάλο βαθμό αυτόνομα.
Είναι η Λεωφόρος ένα μυθιστόρημα αποκλειστικά για νεαρούς ενήλικες; Πώς προσεγγίζετε τη διάκριση μεταξύ παιδικής και ενήλικης λογοτεχνίας στο Κεμπέκ και πώς αντιλαμβάνεστε τον όρο crossover;
Η διαδικασία της αυτονόμησης και της αναζήτησης νοήματος στην οποία αναφέρθηκα ξεκινά πριν από την εφηβεία και συνεχίζεται για καιρό μετά, μερικές φορές καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Αυτός ίσως είναι ένας από τους λόγους που πολλοί ενήλικες εκτιμούν το μυθιστόρημά μου. Έχοντας πλουσιότερη εμπειρία ζωής, στέκονται σε άλλα σημεία απ’ ό,τι οι νέοι και επεξεργάζονται βαθύτερους προβληματισμούς. Το μυθιστόρημα εγείρει σύνθετα ερωτήματα με απλή γραφή, ερωτήματα που, τελικά, μας αφορούν όλους. Τι είναι ευτυχία; Πώς να είσαι ευτυχισμένος; Ποια είναι η θέση των άλλων στη ζωή μας; Ποια είναι η σχέση μας με τη διαφορετικότητα; Με λυπεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι τόσο στο Κεμπέκ, όσο και αλλού, έχουμε μια ολοένα και πιο κατακερματισμένη λογοτεχνική αγορά όσον αφορά τις ηλικιακές κατηγορίες, το είδος ή ακόμα και το φύλο. Κατά τη γνώμη μου, όλα αυτά δημιουργούν εμπλοκή στη διαδικασία της δημιουργίας. Μου αρέσει να λέω ότι γράφω βιβλία για όποιον θέλει να τα διαβάσει. Τα μυθιστορήματά μου θεωρούνται νεανικά επειδή οι κύριοι χαρακτήρες τους είναι νεαροί ενήλικες, κάτι που έχω επιλέξει. Λατρεύω αυτή την περίοδο της ζωής, την εφηβεία, που είναι τόσο πλούσια σε δυνατότητες και ευκαιρίες. Όμως τα μυθιστορήματά μου έχουν χαρακτήρες όλων των ηλικιών (παιδιά, νέους, ενήλικες, ηλικιωμένους), πρώτα απ’ όλα επειδή η κοινωνία αποτελείται από ανθρώπους που ανήκουν σε διαφορετικές γενιές. Και έπειτα επειδή όλες αυτές οι γενιές μπορούν να συνυπάρξουν, να συνδιαλεχθούν και να συνεισφέρουν η μία στην άλλη.
Πείτε μας για την ιδιαίτερη επιτυχία του μυθιστορήματος στην Ιταλία. Πώς δικαιολογείτε τη μεγάλη απήχηση του βιβλίου σας στο νεανικό ιταλικό αναγνωστικό κοινό;
Το μυθιστόρημα ήταν υποψήφιο για πολλά βραβεία στην Ιταλία, κέρδισε ένα και είχα την ευκαιρία να περιοδεύσω στη χώρα δύο φορές. Παρ’ όλα αυτά, δυσκολεύομαι ακόμα να εξηγήσω αυτή την επιτυχία. Η μετάφραση έπαιξε οπωσδήποτε τον ρόλο της. Το ζήτημα της διαφορετικότητας, αλλά και εκείνα της οικογένειας και της κοινότητας, ίσως να είναι πιο έντονα σε μια κοινωνία που αποδίδει μεγάλη σημασία στην παράδοση. Ειδικά όταν η κοινωνία αυτή αντιμετωπίζει ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές.
Έχετε ήδη επισκεφτεί τη χώρα μας. Πείτε μας τι σας έρχεται στο μυαλό όταν σκέφτεστε την Ελλάδα.
Η Ελλάδα είναι μια όμορφη και μαγευτική χώρα. Υπάρχει κάτι υπερβατικό στη σχέση στεριάς και θάλασσας. Ως Βορειοαμερικανός, είμαι γοητευμένος από το γεγονός ότι κάθε πέτρα φαίνεται να φέρει το αποτύπωμα της ιστορίας. Προέρχομαι από μια ολοκαίνουργια χώρα, όπου η σχέση με τη γη, τη διάρκεια και την παράδοση είναι πολύ διαφορετική. Λιγότερο γειωμένη, θα μπορούσα να πω. Στην Ελλάδα υπάρχει αυτή η αίσθηση ότι έρχεσαι αντιμέτωπος με μια βαθιά ριζωμένη υλική και πνευματική κληρονομιά. Μια κληρονομιά του παρελθόντος που μπορεί να είναι, όπως μπορώ εύκολα να φανταστώ, ένας μεγάλος πλούτος και ταυτόχρονα ένα μεγάλο βάρος. Έχω κάνει τρία υπέροχα ταξίδια στην Ελλάδα και ελπίζω να μπορέσω να επιστρέψω σύντομα. Το περπάτημα στα χιλιόχρονα μονοπάτια της χώρας σας, η ανακάλυψη των απίστευτων τοπίων, των παραδόσεων και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της, η απόλαυση μιας βουτιάς στους απομονωμένους κόλπους της είναι πάντα μοναδικές εμπειρίες. Το φαγητό είναι επίσης υπέροχο, η ελληνική κουζίνα είναι χωρίς αμφιβολία η αγαπημένη μου!
Η λεωφόρος
Ζαν-Φρανσουά Σενεσάλ
μετάφραση: Άννα Κοντολέων
Εκδόσεις Καστανιώτη
296 σελ.
ISBN 978-960-03-7006-5
Τιμή €14,00
https://diastixo.gr/sinentefxeis/xenoi/22608-jean-francois-senechal
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου