- Μάνος Κοντολέων
Υπάρχει τρόπος να μη βαρύνει μια ιστορία που θα διαβάσουν τα παιδιά ένας στείρος διδακτισμός; Υπάρχουν τρόποι για να αφηγηθείς ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο θέμα σε ένα παιδί; Η λογοτεχνία για παιδιά είναι ισάξια της λογοτεχνίας για ενήλικες; Γιατί καθώς μεγαλώνουμε απαξιώνουμε τα βιβλία που διαβάζαμε όταν ήμαστε παιδιά;
Τέτοιες ερωτήσεις, που άμεσα συσχετίζονται με τους τρόπους διάδοσης των βιβλίων που ενήλικες δημιουργούν (γράφουν, εικονογραφούν, εκδίδουν) και που απευθύνονται σε αναγνώστες παιδικής ηλικίας, απασχολούν εδώ και πάνω από πενήντα χρόνια στη χώρα μας όσους με τον έναν ή τον άλλο τρόπο πιστεύουν στην αξία της παρουσίας της λογοτεχνίας στα παιδιά. Και, βέβαια, οι απαντήσεις έχουν απόλυτα τεκμηριωθεί – ναι, η λογοτεχνία για παιδιά έχει το ίδιο βάρος, παρόμοιες απαιτήσεις με τη λογοτεχνία των ενηλίκων. Μα το ίδιο βέβαιο είναι πως παρόμοιες ερωτήσεις –που στην ουσία επιζητούν να μειώσουν το κύρος και την αυθεντικότητα όσων κειμένων προορίζονται να κυκλοφορήσουν ως βιβλία για παιδιά– τίθενται και στις άλλες χώρες της Δύσης.
Για όσους παρακολουθούν με την όποια ιδιότητα τον χώρο των παιδικών βιβλίων στη χώρα μας από τη Μεταπολίτευση και μετά, είναι γνωστό πως πολλά συνέδρια και πάμπολλες ομιλίες έχουν γίνει για τέτοια ζητήματα και αρκετά είναι τα πανεπιστημιακά συγγράμματα και οι διδακτορικές διατριβές που έχουν φωτίσει από πολλές πλευρές το ζήτημα. Παρ’ όλα αυτά, πάντα συνεχίζουν να υπάρχουν εκείνοι που στέκονται δύσπιστα απέναντι στην καθαρόαιμη δημιουργία ενός παιδικού αναγνώσματος και ως κεντρικό στοιχεία αυτής της δυσπιστίας έχουν την ύπαρξη αυτολογοκρισίας εκ μέρους των συγγραφέων ιστοριών που αφορούν παιδιά.
Με το βιβλίο του Η μυστική πύλη: Γιατί τα βιβλία για παιδιά είναι πολύ σοβαρή υπόθεση ο Αμερικανός συγγραφέας παιδικών –και κυρίως εικονογραφημένων– βιβλίων Μακ Μπαρνέτ προσπαθεί κι αυτός να υπερασπιστεί την αξία των βιβλίων για παιδιά. Η διαφορά με την οποία ο Μπαρνέτ υλοποιεί την υπεράσπισή του είναι ο τρόπος που το καταφέρνει. Χρησιμοποιεί μια αφηγηματική γλώσσα χωρίς θεωρητικά βαρίδια, αλλά αντίθετα, αναλύει το θέμα του με λόγια απλά και συχνά διανθισμένα με χιούμορ.
Για παράδειγμα, αναγνωρίζει τρεις κατηγορίες συγγραφέων για παιδιά και τις παρομοιάζει με τρεις διαφορετικές… θείες. Η μια είναι εκείνη που, ενώ όλο καλά λόγια λέει στο ανίψι της, στην ουσία δεν στέκεται να ακούσει τις δικές του απόψεις. Η δεύτερη είναι εκείνη που όλο συμβουλές δίνει. Και η τρίτη εκείνη που μαζί της μπορεί το ανίψι και να παίξει και να είναι βέβαιο πως, ό,τι κι αν τη ρωτήσει, αυτή η τρίτη θεία με ειλικρίνεια θα του το απαντήσει. Έχουμε, λοιπόν, μια ολόφρεσκη και ευρηματική υποστήριξη της ποιότητας που μπορεί να διαθέτουν τα βιβλία για παιδιά.
Προσωπικά δεν μπορώ να ισχυριστώ πως οι θέσεις του Μπαρνέτ μού ήταν άγνωστες, ούτε βέβαια και πως δεν τις έχω κι εγώ –όπως και άλλοι Έλληνες συγγραφείς– υποστηρίξει. Εκείνο όμως που με έκανε να σταθώ περισσότερο ήταν το πώς αυτές οι απόψεις του έχουν διατυπωθεί. Το χιούμορ και η συχνά παιχνιδιάρικη αφήγηση δεν εμποδίζουν την καταγραφή ουσιαστικών θέσεων, και μάλιστα με τρόπο δυναμικό και ξεκάθαρο. Μερικά παραδείγματα:
– Γιατί, λοιπόν, οι ενήλικες αποδέχονται –και περιμένουν– τη μετριότητα από την παιδική λογοτεχνία; Ίσως έχει να κάνει με τον τρόπο που μεγαλώνουμε. Ένας τρόπος για να ορίζουμε τον εαυτό μας ως μεγαλύτερο είναι να απορρίπτουμε τα πράγματα που αγαπούσαμε μέχρι πρόσφατα.
– Όταν ένας συγγραφέας απλοποιεί τη γλώσσα του, κινδυνεύει να απονευρώσει την πλοκή της ιστορίας του, τόσο από αφηγηματική όσο και από θεματική άποψη.
– Ο διδακτισμός έχει την τάση να αλλοιώνει την αφήγηση, να ισοπεδώνει τους χαρακτήρες και να θολώνει την ομορφιά.
– Οι ήρωες υπηρετούν την πλοκή, τα πρότυπα υπηρετούν την κοινωνία.
– Τις περισσότερες φορές συγχέουμε τους συγγραφείς με τους εκπαιδευτικούς.
– Οι καλύτεροι συγγραφείς παιδικών βιβλίων που έχω γνωρίσει είχαν όλοι είτε άμεση σύνδεση με τη δική τους παιδική ηλικία είτε βαθιά κατανόηση των πραγματικών παιδιών.
Μια ολόφρεσκη και ευρηματική υποστήριξη της ποιότητας που μπορεί να διαθέτουν τα βιβλία για παιδιά.
Ο Μπαρνέτ διανθίζει το κείμενό του με παραδείγματα από αποσπάσματα άλλων βιβλίων και από σκέψεις άλλων συγγραφέων. Και, όσο κι αν σαφώς αυτά που γράφει αφορούν κυρίως το είδος των εικονογραφημένων βιβλίων, και όσο κι αν οι απόψεις του τεκμηριώνονται σε βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει στις ΗΠΑ, εντούτοις τα τελικά συμπεράσματα εύκολα μπορεί κανείς να τα επιβεβαιώσει και σε μυθιστορήματα για παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, όσο και γενικότερα σε παιδικά βιβλία που γράφονται και στην Ελλάδα.
Αξίζει να σημειωθεί πως το κείμενο αυτό πρώτα εκδόθηκε στην Ιταλία από τον Ιταλό εκδότη του Μπαρνέτ και πως η μετάφρασή του στα ελληνικά (την υπογράφει με πλήρη επάρκεια γνώσης του θέματος η Βασιλική Νίκα) είναι και η πρώτη που κυκλοφορεί σε όλον τον κόσμο.
ΥΓ. Μια ακόμα επισήμανση σχετική με τη συγγραφή και έκδοση αυτού του βιβλίου, που νομίζω πως έχει τη δική της σημασία. Όπως ο ίδιος ο Μπαρνέτ αναφέρει στο επιλογικό του σημείωμα, ήταν ο Ιταλός εκδότης του που του πρότεινε να γράψει ένα βιβλίο με αυτό το θέμα, και μάλιστα να πρωτοεκδοθεί στην Ιταλία, μεταφρασμένο στα ιταλικά (τα οποία ο Μπαρνέτ δεν γνωρίζει). Μια ασυνήθιστη πρόταση, που όμως νομίζω πως δείχνει το πώς ένας Αμερικανός επιτυχημένος συγγραφέας (Πρεσβευτής για τη Λογοτεχνία των Νέων 2025-2026 στην Αμερική, συγγραφέας περισσότερων από 60 βιβλίων, που έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες και τυπώθηκαν σε περισσότερα από 4 εκατομμύρια αντίτυπα) στην ουσία είναι ένας διεθνής συγγραφέας και δέχεται προτάσεις από εκδοτικούς οίκους άλλων χωρών. Η περίπτωση αυτή μπορεί να ερμηνεύσει –μεταξύ άλλων– και την κυριαρχία τής εκ των ΗΠΑ προερχόμενης μεταφρασμένης λογοτεχνίας για παιδιά και νέους στην Ελλάδα (ακολουθούν τα βιβλία από το Ηνωμένο Βασίλειο) και κατ’ επέκταση τη μείωση των επιρροών που δέχονται τόσο οι Έλληνες συγγραφείς, όσο και το ελληνικό κοινό από τη λογοτεχνία άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
Η μυστική πύλη
Γιατί τα βιβλία για παιδιά είναι πολύ σοβαρή υπόθεση
Mac Barnett
μετάφραση: Βασιλική Νίκα
Εκδόσεις Πατάκη
128 σελ.
ISBN 978-618-07-1068-7
Τιμή €9,90
Μάνος Κοντολέων συγγραφέας και κριτικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου