Δοκίμιο: «Η ποιητική γραφή στους υπερρεαλιστές και στον Πικάσο» του Θανάση Πάνου // *

 Είμαι ποιητής Για να μπορώ να γράφω θρονιασμένος Καταμεσής σε ένα σωρό υπερβολές Ανακατωμένες με τυρί και ντομάτα … P.Picasso

Όλοι θα ήθελαν χωρίς σκέψη , να καταλάβουν την ποίηση, την λογοτεχνία την τέχνη γενικότερα. Γιατί δεν δοκιμάζουν να καταλάβουν το κελαΐδισμα των πουλιών; Γιατί αγαπάμε μια νύχτα, ένα λουλούδι , όλα που περιβάλλουν τον άνθρωπο , δίχως να προσπαθούμε να καταλάβουμε; Και η προπαιδεία τι ρόλο διαδραματίζει; Ο Πικάσο, στα γραπτά του ( που επιμελήθηκε ο Μάριο ντε Μικελί) μπροστά στο μεγάλο θέμα της κατανόησης , της σφαιρικής σύλληψης ενός έργου , θέτει απανωτά ερωτήματα: «Πως είναι δυνατό, ο θεατής να ζήσει τον πίνακά μου όπως τον έζησα εγώ; Ο πίνακας μου έρχεται από πολύ μακριά! Ποιος ξέρει από πόσο μακριά τον έχω νοιώσει, τον έχω δει και τον έχω ζωγραφίσει, κι όμως την άλλη μέρα ούτε και εγώ αναγνωρίζω τι έχω φτιάξει. Είναι δυνατό να μπει κανείς στα όνειρά μου, στα ένστικτα, στους πόθους και τις σκέψεις μου, που χρειάστηκαν τόσον καιρό για να βγουν στο φώς; Είναι δυνατό να μπουν σε αυτό που έβαλα από τον εαυτό μου, ίσως ενάντια στη θέλησή μου ;»

Η ανεξήγητη γοητεία της φύσης που διαχέεται μέσα στην τέχνη είναι για τον Πικάσο , η ουσία που αποκαλύπτει πως η παρουσία του δημιουργού δεν είναι παρά ένα απειροελάχιστο κομμάτι της συμπαντικής δημιουργίας. Αντίστοιχα και η σκέψη του για την αισθητική δημιουργία του παρελθόντος , την επανάληψη και στείρα αναπαραγωγή της στο παρόν αλλά και για την εξέλιξη, είναι πολύ ενδιαφέρουσα: “Εκτός από λίγους ζωγράφους που ανοίγουν νέους ορίζοντες, οι σημερινοί νέοι δεν ξέρουν ποιο δρόμο να πάρουν. Αντί να επωφεληθούν απ΄τις προσπάθειές μας για να αντιδράσουν ουσιαστικά απέναντί μας, αυτοί εδώ πασχίζουν να αναστήσουν το παρελθόν. Όμως ο κόσμος είναι ανοιχτός μπροστά μας, το καθετί πρέπει να γίνει καινούργιο , όχι να ξαναφτιαχτεί. Γιατί να μένουμε απελπιστικά προσκολλημένοι, σε αυτούς που κράτησαν ήδη τις υποσχέσεις τους; Υπάρχουν χιλιόμετρα ζωγραφικής «a la maniere de» αλλά είναι δύσκολο να βρεις ένα νέο που να δουλεύει με δικό του τρόπο.

Ακόμη καιΑΝ το ήθελε, ο άνθρωπος δε θα μπορούσε να επαναληφθεί. Να επαναλαμβάνεσαι σημαίνει να πηγαίνεις κόντρα στους νόμους του πνεύματος , κόντρα στην ίδια σου την πορεία προς τα εμπρός. Η ελεύθερη ματιά , η αγάπη και η αισιοδοξία για το νέο είναι χαρακτηριστικά στη θέση του Πικάσο , στοιχεία που ξεδιπλώνουν την δυναμική της δημιουργίας ενώ αντίστοιχα καυτηριάζουν τον συντηρητισμό και τους μύθους που η προσκόλληση στην ιερότητά τους παραχαράσσει την εξέλιξη. «Έχουμε συσσωρεύσει στους πίνακες των μουσείων όλες τις βλακείες και τα λάθη μας, όλες τις πνευματικές μας αθλιότητες» Αν σκεφτούμε ότι η ισπανική Δημοκρατία διόρισε τον Πικάσο Διευθυντή του μουσείου Πράντο από τις πρώτες μέρες του εμφυλίου πολέμου καταλαβαίνουμε και τη μεγάλη αγωνία του για το μέλλον της τέχνης και του πολιτισμού γενικότερα αλλά και την απομυθοποιήσει της ιερότητας και εμμονής στο παρελθόν. Οι καλλιτέχνες ζουν μέσα στον χώρο των πνευματικών αξιών εργάζονται με αισθητικά και ηθικά κριτήρια που δεν περικλείονται σε στεγανά και είναι οι χρωστήρες και οι πένες των υψηλών αξιών της ανθρωπότητας και του πολιτισμού.

ΤΟ ΨΕΜΑ ΚΑΙ Η ΗΘΙΚΗ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Ο άνθρωπος περνάει από φάσεις στασιμότητας και εκρηκτικής δημιουργίας χωρίς κανένας να μπορεί να προσδιορίσει τα χρονικά διαστήματα. Αυτό είναι το μυστικό της δημιουργίας. Πηγαίνει ένα περίπατο στο δάσος και γεμάτος εικόνες βαρυστομαχιάζει από το πράσινο. Πρέπει να απαλλαγεί από αυτό το συναίσθημα με ένα ποίημα , ένα πίνακα ή ένα τραγούδι. Το πράσινο είναι το χρώμα που θα κυριαρχήσει ως αίσθηση στην δημιουργία. Δημιουργεί από μια ανάγκη να απαλλαγεί από αισθήματα και οράματα. Οι άλλοι , μέσα σε μια άλλη κατάσταση υιοθετούν την δημιουργία του για να καλύψουν λίγο τη γύμνια τους. Παίρνουν ότι μπορούν και όπως μπορούν. Μερικοί στο τέλος μένουν με αδειανά χέρια. Το μόνο που καταφέρνουν είναι να φτιάξουν ένα ρούχο με τις διαστάσεις της άγνοιάς τους. Άλλοι κάνουν τα πάντα κατ΄ εικόνα και ομοίωση, γνήσιοι εγκλωβισμένοι αποτυπωτές. Όσοι όμως, αφήνουν να ξεδιπλωθεί το συναίσθημα, τότε νοιώθουν την ζεστή αγκαλιά του έργου και αυτό σαν δοξασμένη ερωμένη τους προσφέρει απεριόριστες συγκινήσεις. Το όραμα, είναι το στοιχείο που στη πραγματικότητα τρέφει την δημιουργία. Η αιφνίδια σύλληψη, η ενορατική οδός κατά τον Πλάτωνα.

Την άλλη μέρα που η δημιουργία αγοράζεται και κρεμιέται σε ένα τοίχο, η μπαίνει σε μια βιβλιοθήκη , ή ως τραγούδι γίνεται διαφημιστικό υποπροϊόν ,αποκτά άλλη σημασία. Είναι αυτό που ο Πικάσο ανέφερε χαρακτηριστικά για την διδασκαλία της δημιουργίας. Είναι ψεύτικη : «Μας εξαπατούν, μα τόσο καλά, που δεν καταφέρνουμε να ανιχνεύσουμε ούτε ίχνος αλήθειας» Εδώ βρίσκεται και μία διάσταση από το τεράστιο θέμα της ηθικής ως αισθητικής. “Το κάλλος του Παρθενώνα, της Αφροδίτης, των Νυμφών , των Νάρκισσων: όλα ψέματα. Η δημιουργία, ή σύλληψη , δεν είναι εφαρμογή ενός κανόνα αισθητικής , ομορφιάς, αλλά εκείνο που μπορεί να συλλάβει το ένστικτο και η νόηση , ανεξάρτητα από κάθε κανόνα και ηθική. Όταν αγαπάς μια γυναίκα, δεν καταφεύγεις σε όργανα μέτρησης για να γνωρίσεις τη μορφή της. Την αγαπάς με όλο σου τον πόθο. Κι όμως, οι καθοδηγητές δάσκαλοι, κάνουν τα πάντα για να εφαρμόσουν κανόνες ακόμα και στον έρωτα» Και συνεχίζει ο Πικάσο με πιο κοφτερό λόγο στα γραφτά του : ΑΝ τον καλοκοιτάξεις, ο Παρθενώνας είναι μια αγροικία που της έχουν φορέσει γουστόζικη σκεπή. Αν προστέθηκαν οι κιονοστοιχίες και τα γλυπτά, ήταν μόνο και μόνο επειδή στην Αθήνα υπήρχαν άνθρωποι που δούλευαν και ήθελαν να εκφραστούν. Δεν έχει σημασία τι φτιάχνει ο καλλιτέχνης , αλλά τι είναι.(…) Αυτό που ενδιαφέρει είναι η ανησυχία τα βάσανα , το δράμα του ανθρώπου. Τα υπόλοιπα είναι ψευτιές»

Ο ΚΑΝΤ έλεγε ότι ένας άνθρωπος στην ερημιά δε θα στολιζόταν ποτέ, ούτε θα στόλιζε την καλύβα του. Υπάρχει όμως και η αντίθετη θέση , που αναφέρεται στην εσωτερική αισθητική συγκίνηση ως καθρέπτη της αναγκαιότητας για δημιουργία του ανθρώπου. Το ωραίο έτσι δεν αποτελεί απλά προνόμιο της τέχνης ως κοινωνικό γεγονός αλλά και της εσωτερικής βίωσης ως γεγονός καθημερινό της ζωής.

Oι όμορφες λέξεις στη ποίηση, το έντονο χρώμα στη ζωγραφική, το ύφος και η ένταση στη μουσική αποτελούν αισθητά σύμβολα «στολίσματος» που προκαλούν μια ιδιότυπη συγκίνηση. …

«ΙΕΡΑ ΜΑΝΙΑ» ΔΟΚΙΜΙΟ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑΣ (Εικαστικός & λογοτεχνικός κόσμος)

* Ο Θανάσης Πάνου σπούδασε Οικονομία,  κοινωνιολογία- εγκληματολογία και  πραγματοποίησε ειδικές σπουδές εικαστικών τεχνών  (εικόνα ήχος-κίνηση-λόγος). Ως  εκπαιδευτικός έχει εργαστεί με ομάδες art therapy και είναι επιστημονικός συνεργάτης του κέντρου ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ & ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΤΕΧΝΩΝ στο τμήμα πειραματικής έρευνας και έκφρασης. Έχει λάβει μέρος σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις Ζωγραφικής – video-art,  στην Ελλάδα και το εξωτερικό  και έχει οργανώσει λογοτεχνικές εκδηλώσεις και δρώμενα πλαισιωμένα με μουσική και οπτικοποίηση ποιητικού λόγου.Το  Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών το 2013 και 2014 παρουσίασε videoart & ποίησή του. (Ιnternational Film Poetry Festival).

http://fractalart.gr/thanasis-panou-4/