Ο τίτλος του πρόσφατου βιβλίου του Αντώνη Μακρυδημήτρη –ενός βιβλίου που ακροβατεί με άκρα επιδεξιότητα ανάμεσα σε μια σειρά από επιμέρους λογοτεχνικά είδη, που έχουν στο ένα άκρο τους το στοχαστικό δοκίμιο και στο άλλο τη λογοτεχνική κριτική– είναι ενδεικτικός όχι μόνο του είδους, αλλά και του ιδιαίτερου ύφους και ήθους των κειμένων που περιλαμβάνει. Οι Μικρές δοκιμές του, ένα σύνολο από απόπειρες προσέγγισης του Λόγου, όπως αυτός μπορεί να νοηθεί στη διττή του διάσταση και σημασία, ως έντεχνη, καλλιτεχνική δημιουργία και ως εσωτερικευμένη σκέψη για τον άνθρωπο και τον κόσμο, έρχονται για να επικυρώσουν τη διεύρυνση του κύκλου των ενδιαφερόντων του συγγραφέα και να μας τον γνωρίσουν μέσα από ένα άλλο πρίσμα, από έναν άλλο ρόλο, όχι του λογοτέχνη, ποιητή, διηγηματογράφου, μεταφραστή, αυτή τη φορά, ούτε βεβαίως του επιστήμονα, αλλά του στοχαστή που επιδιώκει και θέλει να ανοίξει έναν διάλογο με άλλους ομοτέχνους του, αλλά και με την εποχή του, με τα επίκαιρα και πάντα διαχρονικά ζητήματα που την απασχολούν και τη σφραγίζουν.
Πρόκειται, βασικά, για μια σειρά από μελέτες που εμφορούνται από τη βαθιά επιθυμία του συγγραφέα τους να ανοίξει μια οδό επικοινωνίας με διάφορες πλευρές του πνευματικού γίγνεσθαι, αλλά και με τους δημιουργούς εκείνους που το τροφοδοτούν και το εμπνέουν. Δεν είναι λίγοι, λοιπόν, οι Νεοέλληνες, και όχι μόνο, λογοτέχνες, ούτε βεβαίως οι διάφοροι λογοτεχνικοί και εξωλογοτεχνικοί προβληματισμοί, οι οποίοι διαμορφώνουν από κοινού ένα ιδιαίτερα ελκυστικό πεδίο για τον συγγραφέα, προκειμένου αυτός να δοκιμάσει –για να μην ξεχνάμε και τον τίτλο του έργου– τις δυνάμεις και τις δυνατότητές του σε μια αναμέτρηση από τις πιο συμφιλιωτικές, από τις πιο αλτρουιστικές και ελπιδοφόρες. Κι αυτό, γιατί στο κέντρο της προσπάθειας αυτής τίθεται η έννοια και η πράξη της δημιουργικότητας, ως ζητούμενο και κατάκτηση μαζί. Και, φυσικά, ο εναγκαλισμός και η οικείωση με αυτό που δίνει στην ανθρώπινη υπόσταση το νόημα και την αξία της – τη διαρκή αναζήτηση, τη διερεύνηση, τη διερώτηση και τη διατύπωση υποθέσεων ή προτάσεων οι οποίες προσφέρονται ως λύσεις και, ταυτόχρονα, ως νέοι προβληματισμοί και νέα ερωτήματα.
Τρία είναι, κατά την άποψή μου, τα σημεία στα οποία αξίζει ιδιαίτερα να σταθεί κανείς για να διαπιστώσει τη σημασία του βιβλίου αυτού μέσα στη συγχρονία. Και τα τρία ανάγονται στη διαχρονία. Το πρώτο έχει να κάνει με τη μέθοδο εργασίας του Μακρυδημήτρη. Γιατί, με έναν τρόπο, ενώ καθένα από τα κείμενα του βιβλίου δίνει την αίσθηση ενός πυρήνα, στην πραγματικότητα επέχει τη θέση και τη λειτουργία ενός ομόκεντρου κύκλου που αναπτύσσεται γύρω από προγενέστερες προσεγγίσεις, γύρω δηλαδή από μικρότερους ομόκεντρους κύκλους που χάραξαν οι κατά καιρούς και κατά περιόδους στοχαστές, ο ένας μετά τον άλλον, γύρω από έναν, τον ίδιο πάντα, πυρήνα. Ένας ομόκεντρος κύκλος που φέρει εντός του τον απόηχο και την ενέργεια των προηγούμενων, συνιστώντας παράλληλα το πλαίσιο, το ακρότατο όριο και τον εναγκαλισμό τους. Το σημαντικότερο, όμως, είναι άλλο. Είναι το γεγονός ότι ο Μακρυδημήτρης, με τον δικό του, ιδιαίτερο τρόπο απευθύνει ένα κάλεσμα ή, μάλλον, προετοιμάζει τον επόμενο ομόκεντρο κύκλο που θα έρθει για να πλαισιώσει τον δικό του. Ανοίγει τον δρόμο στον επόμενο στοχαστή που θα παραλάβει ή, μάλλον, θα ξεκινήσει από τα κείμενά του για να διαμορφώσει τη δική του πρόταση και θέση, τη δική του ερμηνεία, το δικό του σχήμα. Εδώ ακριβώς αξίζει να σταθεί κανείς και να διερευνήσει βαθύτερα το θέμα. Για να ανακαλύψει ακριβώς τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί και πρέπει να λειτουργεί ο στοχασμός και κάθε θεωρητική, φιλοσοφική, κριτική, αισθητική ανάλυση. Τα κείμενα του Μακρυδημήτρη δείχνουν τον ορίζοντα και τον προσανατολισμό. Γιατί αμέσως με το πέρας της ανάγνωσής τους, ανατρέπουν και μεταλλάσσουν την πρώτη, αρχική εντύπωση ότι αποτελούν ένα σύμπαν κλειστό, κρυσταλλωμένο και οριστικό και έρχονται, ως ανοιχτές κατασκευές, να προσφερθούν στη συμπλήρωση και την εξέλιξή τους. Να αποτελέσουν κέντρα προσέλκυσης του αναγνωστικού και μελετητικού ενδιαφέροντος.
Το δεύτερο σημείο στο οποίο θα ήθελα να σταθώ είναι κάπως πιο δύσκολο στον προσδιορισμό και την προσέγγισή του. Κι αυτό γιατί αφορά μια έννοια που διαχρονικά αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τους εμπλεκόμενους με την τέχνη της γραφής, υπήρξε, όμως, παράλληλα ένα ζητούμενο και ένα ερωτηματικό, ένα δύσβατο έδαφος να το εξερευνήσει και να το γνωρίσει κανείς σε όλες του τις λεπτομέρειες και τα στοιχεία. Πρόκειται για την έννοια του «ύψους», η οποία απασχόλησε και εξακολουθεί να απασχολεί συγγραφείς και κριτικούς, και η οποία αναφέρεται στα σημεία εκείνα που δίνουν σε ένα έργο απαράμιλλη αξία και το προικίζουν με τη δυναμική της αντοχής του στη διαχρονία και το διηνεκές. Στο βιβλίο αυτό του Μακρυδημήτρη, εν προκειμένω, πέρα από την εμφανή μέριμνα του μελετητή να εντοπίσει και να αναδείξει αυτά τα σημεία, μπορεί κανείς να αισθανθεί τη διάθεσή του να μεταφέρει την έννοια του ύψους από το επίπεδο της γραφής στο επίπεδο της ανάγνωσης.
Μια σειρά από μελέτες που εμφορούνται από τη βαθιά επιθυμία του συγγραφέα τους να ανοίξει μια οδό επικοινωνίας με διάφορες πλευρές του πνευματικού γίγνεσθαι, αλλά και με τους δημιουργούς εκείνους που το τροφοδοτούν και το εμπνέουν.
Αυτό σημαίνει ότι ο συγγραφέας υιοθετεί και προκρίνει μια υψηλή θεώρηση για την ανάγνωση –νοούμενη ως ανάγνωση και ερμηνεία μαζί– η οποία, βασικά, συνίσταται και προκύπτει από έναν συνδυασμό απόλυτου σεβασμού απέναντι στο αντικείμενο της έρευνας και τον συγγραφέα που μπαίνει κάθε φορά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, μιας οξείας και ασκημένης ματιάς μέσα στον πυρήνα κειμένων και φαινομένων, και, την ίδια στιγμή, μιας ροπής προς τη λεπταίσθητη παρατήρηση, την καθοδηγούμενη από μια συνείδηση η οποία πρώτα και πάνω από όλα έχει θητεύσει στην αγωνία και το πάθος ενός δημιουργού-λογοτέχνη όχι για το έργο του, μα για όλα τα έργα. Όχι για τη γραφή του, μα για όλη τη λογοτεχνία. Υψηλή, λοιπόν, η ανάγνωση του Μακρυδημήτρη, εισηγείται έναν νέο τρόπο ανάγνωσης της λογοτεχνίας και εκδίπλωσης του στοχασμού που έχει ως κατευθυντήρια αρχή την αναφορά, τη σύνδεση, τη σύζευξη της συγκεκριμένης αφορμής με όλες εκείνες τις ιδέες, τις αξίες και τη θησαυρισμένη γνώση που συμπυκνώνεται στα επίθετα «κλασικός», «διαχρονικός», «αξεπέραστος».
Θα μπορούσε να δει και να διαπιστώσει κανείς εδώ τη μεταφορά της παραίνεσης του Λογγίνου, του συγγραφέα του περίφημου Περί ύψους, προς τους επίδοξους συγγραφείς να τοποθετούν πάντοτε στον συγγραφικό τους ορίζοντα έναν από τους μεγάλους λογοτέχνες, από την περιοχή της γραφής στην περιοχή της ανάγνωσης. Γιατί ο Μακρυδημήτρης, πολύ συχνά, ανατέμνει το παρόν με τα εργαλεία του παρελθόντος, τοποθετεί το τώρα πλάι στο τότε για να διαπιστώσει την ύπαρξη σημείων σύγκλισης, την εξύψωση του έργου που εξετάζει σε ένα επίπεδο όπου η αισθητική και καλλιτεχνική του αξία θα είναι πια αυταπόδεικτη και δεδομένη. Από το σημείο αυτό ακριβώς μπορεί να προκύψει, σαν συμπλήρωση και συνέχεια, μια τρίτη παρατήρηση που σχετίζεται, βασικά, με τη φυσιογνωμία του ίδιου του συγγραφέα ως αντιπροσωπευτικού τύπου δημιουργού που θυμίζει, στο γενικό του σχήμα, τον δημιουργό της Αναγεννησιακής εποχής, ο οποίος ήταν εξίσου αφοσιωμένος σε περισσότερους από έναν τομείς της γνώσης και της τέχνης.
Δεν πρόκειται μόνο για τη διπλή ιδιότητα του Μακρυδημήτρη ως επιστήμονα και λογοτέχνη, ιδιότητες που συναντιούνται και διαλέγονται στο βιβλίο αυτό, που εφάπτονται η μία στην άλλη και οδηγούν σε κείμενα κυριολεκτικά λογοτεχνικά, όπως τα δύο συνθετικά της λέξης το δηλώνουν. Πρόκειται, κυρίως, για την επίδοση του συγγραφέα στον εναγκαλισμό στοιχείων και δεδομένων από κάθε γωνία του συγγραφικού και, ευρύτερα, του πνευματικού γίγνεσθαι, που καθιστά τα κείμενά του ένα έδαφος στο οποίο διασταυρώνονται πολλοί από τους δρόμους που άνοιξε το ανθρώπινο πνεύμα μέσα στον χρόνο. Περιηγούμενος, λοιπόν, κανείς μέσα στα κείμενα του τόμου αυτού αισθάνεται όπως ο περιηγητής μέσα σε έναν χώρο στο οποίο συνυπάρχει το παρόν με το παρελθόν, η σύγχρονη κίνηση και ζωή με θραύσματα των περασμένων χρόνων, με αρχαία μνημεία λόγου που ξεπετάγονται μπροστά του για να αποτελέσουν το καταφύγιο της σκέψης και της έκφρασης. Έναν χώρο στον οποίο κυοφορείται το μέλλον.
Μικρές δοκιμές
Αντώνης Μακρυδημήτρης
Πρόλογος: Χριστόφορος Γ. Χαραλαμπάκης
Εκδόσεις Νίκας
338 σελ.
ISBN 978-960-296-501-6
Τιμή €22,00
Ευσταθία Δήμου φιλόλογος και συγγραφέας
https://diastixo.gr/kritikes/meletesdokimia/23557-mikres-dokimes
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου