- Ισιδώρα Μάλαμα
Ο Μίνως Ευσταθιάδης με το μυθιστόρημά του Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους επιχειρεί να ακουμπήσει πολυεπίπεδα τις κοινωνίες και τα άτομα που τις συνιστούν. Θέματα κοινωνικής νοσηρότητας, με επίκεντρο την αδυναμία απονομής δικαιοσύνης την εποχή των συμφερόντων, των συγκαλύψεων και της έντεχνης καταστρατήγησης της ανθρώπινης ελευθερίας, αποτελούν τον καμβά πάνω στον οποίον ο συγγραφέας υφαίνει μια πλοκή, που κρατά τον αναγνώστη δέσμιό της μέχρι το τελευταίο νήμα της. Στοιχεία αστυνομικής λογοτεχνίας, true crime και αυτομυθοπλασίας αποτελούν τις νότες εκείνες που καθιστούν τούτον τον καμβά ιδιαίτερα γοητευτικό, ενώ το βασικό θέμα, αυτό της φυλάκισης του λάθος ανθρώπου για ένα στυγερό έγκλημα, και η παράλληλη βεβαιότητα ότι ο αληθινός φονιάς είναι κάπου εκεί έξω, προσδίδει τη δική του δυναμική στην αφήγηση. Το γεγονός ότι το υπόστρωμα της μυθοπλασίας είναι αντλημένο από την πραγματική ζωή, από δύο πραγματικά εγκλήματα, την εξαφάνιση της δεκάχρονης Ούρσουλα Χέρμαν το 1981 στη Βαυαρία και τη δολοφονία της Σαρλότε Μπέρινγκερ το 2006 στο Μόναχο, θέτει σε μια πιο σκληρή βάση την ανάγνωση και έμμεσα τοποθετεί τη λογοτεχνία σε ρόλο ενός κατηγόρου, που με παρρησία στρέφεται ενάντια σε όσους και σε όσα υποσκάπτουν τις ισορροπίες μιας ευνομούμενης πολιτείας.
Τέχνασμα πρωτότυπο και τεχνική πρωτοποριακή του μυθιστορήματος είναι η άρση στην πράξη της βασικής διάκρισης αφηγητή και συγγραφέα: ο ίδιος ο συγγραφέας, ο Μίνως Ευσταθιάδης, ταυτίζεται με έναν από τους βασικούς ήρωες του έργου, εμβολίζοντας το αυτοβιογραφικό στοιχείο στις σελίδες και ενισχύοντας την ασθματική ανάγνωση. Με λίγα λόγια, ενσαρκώνει τον ερευνητή της ιστορίας, αυτόν που θα ζητήσει ‒επισκεπτόμενος τη φυλακή υψίστης ασφαλείας του Στράουμπινγκ στη Γερμανία‒ από τον αδίκως καταδικασμένο για τον φόνο της θείας του, Φρέντι, να μιλήσει από την «κοιλιά του κήτους», από τα σίδερα που τον έχουν καταπιεί, από μια αδιέξοδη κατάσταση στην οποία βρέθηκε χωρίς να φταίει.
Ο παραλληλισμός με τον Ιωνά είναι λογικός. Αν, ωστόσο, ο Ιωνάς της Παλαιάς Διαθήκης έζησε στο κήτος για τρεις ημέρες και μετά αποβλήθηκε από αυτό, έχοντας πάρει πια το μάθημά του και λειτουργώντας παραδειγματικά για τους αναγνώστες, ο Φρέντι αφενός δεν έφταιξε ποτέ ώστε να έχει την ίδια μοίρα με τον απείθαρχο Ιωνά, αφετέρου δεν βγήκε ποτέ από το κήτος και, τελικά, αντί για πρόσωπο της Παλαιάς Διαθήκης, συμπλήρωσε με τη δική του ιστορία τη διαχρονική Διαθήκη της Κοινωνικής Αδικίας. Και, μολονότι στο στόχαστρο τίθεται το δικαστικό σύστημα της Γερμανίας, η διάχυση του προβλήματος πέρα κι έξω από στενά γεωγραφικά όρια είναι σαφής, στο πλαίσιο που τα δικαστικά συστήματα τα λειτουργούν άνθρωποι, οι οποίοι διακατέχονται από μία διαστροφή κι έναν αμοραλισμό που δεν γνωρίζει εθνικότητα.
Πάνω και πέρα από ένα μυθιστόρημα, φαίνεται ότι επιθυμεί να γράψει τη δική του σελίδα στο βιβλίο παραπόνων των πολιτών.
Η πλοκή του μυθιστορήματος κατά την εξέλιξή της μεταβαίνει με ένα δεξιοτεχνικό flash back από το 2006 και τον φόνο της Σαρλότε Μπέρινγκερ, στο 1981, στην ιστορία του «κοριτσιού στο κιβώτιο», της μικρής Ούρσουλα Χέρμαν που ξεψύχησε σε ένα κουτί-φέρετρο, μια ιστορία που ενώ μοιάζει ξένη με το προηγούμενο γεγονός της αφήγησης, σταδιακά ολοένα και συγκλίνει σε αυτό, μέχρι που ο αναγνώστης οδηγείται στην απόλυτη ταύτιση των δύο ιστοριών, με κοινό σημείο σύνδεσης το γεγονός ότι ο πραγματικός δράστης ενός στυγερού εγκλήματος γυρίζει ελεύθερος κι ανενόχλητος ανάμεσα σε ανυποψίαστους πολίτες, οι οποίοι συνιστούν ένα ακόμη πιθανό θύμα του. Ένα τέτοιο θύμα λίγο έλειψε να είναι και ο βασικός αφηγητής και συγγραφέας της ιστορίας, καθώς τα ίδια τύμπανα που ήχησαν κατά τα δύο αυτά μεγάλα εγκλήματα τριβέλισαν και το δικό του μυαλό, ο ίδιος υποβλητικός ήχος διαπέρασε και το δικό του κρανίο, με τη διαφορά ότι αυτός πρόλαβε να απομακρυνθεί σύντομα από την εμβέλειά τους και, άρα, από τα θανάσιμα δίχτυα τους. Σε διαφορετική περίπτωση, θα ήταν το τρίτο μέλος της «ομάδας των αδικοχαμένων», στην οποία εντάχθηκαν η Σαρλότε Μπέρινγκερ και η Ούρσουλα Χέρμαν, σε μια ομάδα που δυστυχώς ανανεώνει τα μέλη της με την ανοχή ‒ή κάποτε και με τις «ευλογίες»‒ μιας σάπιας νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας.
Συνεντεύξεις, έρευνες, υποθετικά ερωτήματα που τίθενται υπό διερεύνηση, τετράγωνοι συλλογισμοί, σημαντικά έγγραφα, όλα τίθενται στο μικροσκόπιο του Ευσταθιάδη, ο οποίος πάνω και πέρα από ένα μυθιστόρημα, φαίνεται ότι επιθυμεί να γράψει τη δική του σελίδα στο βιβλίο παραπόνων των πολιτών. Γιατί καταστρατηγείται κατάφωρα η πιο διάσημη αρχή του ποινικού δικαίου: in dubio pro reo. Με άλλα λόγια, «σε περίπτωση αμφιβολίας, ο κατηγορούμενος κηρύσσεται αθώος». Απέναντι σε αυτό το αγλάισμα της δημοκρατίας, οι σύγχρονες κατ’ ευφημισμόν δημοκρατίες έχουν να αντιγυρίσουν την παρακάτω πραγματικότητα:
Αποφάσεις που είχαν ληφθεί πολύ πριν ξεκινήσει οποιαδήποτε διαδικασία, μυστικές ή φανερές εντολές ανωτέρων, κρυφές συμφωνίες δικαστών με διάφορα ανταλλάγματα, παρωδίες δικαστηρίων σκηνοθετημένων από ολοκληρωτικά καθεστώτα ‒ ο κατάλογος δεν έχει τέλος. Συχνά τα ισόβια δεσμά δεν αρκούσαν. Υπάρχουν κι εκείνες οι περιπτώσεις που καθρεφτίζουν την έκταση της ανθρώπινης επινοητικότητας στη διαστροφή: Πριν ξεκινήσει η δίκη, ήταν γνωστές όχι μόνο η απόφαση και η ποινή, αλλά και τα τελευταία λόγια του καταδικασμένου σε θάνατο. Αν τολμούσε να ψιθυρίσει κάτι διαφορετικό, στη σειρά για να δικαστεί θα περνούσε η οικογένειά του. (σσ. 114-115)
Ο λόγος του Ευσταθιάδη είναι λιτός, γρήγορος, κάποτε ασθματικός, μεταφέροντας κάτι από την ξέπνοη προσπάθειά του να σηκώσει το πέπλο που σκεπάζει το μυστήριο των εν λόγω εγκλημάτων. Οι λέξεις του φέρουν ατόφιο το νοηματικό τους φορτίο, κουβαλούν τη δηλωτική τους σημασία, ώστε σε κάθε περίπτωση το κείμενο να δηλώνει ρητά τα γεγονότα και να απαγγέλλει ακόμη πιο ρητά τις κατηγορίες. Οι επιταχύνσεις της αφήγησης συμβάλλουν στις εύστοχες στάσεις της ανάγνωσης στα κομβικά σημεία της πλοκής, ενώ η μετακίνηση μέσα στον αφηγηματικό χρόνο καλεί τον αναγνώστη σε ένα παιχνίδι εξερεύνησης βασικών για την ερμηνεία συγκλίσεων των διαφορετικών χρονικά επιπέδων. Το παλιά, το χτες και το τώρα συμπλέκονται τεχνηέντως κάτω από τον ήχο των τυμπάνων που κάθε εγκληματίας γνωρίζει να μεταδίδει, μεθυσμένος και ο ίδιος από την έκσταση του πλούτου, της δόξας, του αίματος. Επιδέξιες προσημάνσεις προετοιμάζουν ψυχολογικά τον αναγνώστη ώστε να αναμένει κάπως την εξέλιξη, αλλά να μην μπορεί να φανταστεί τον τρόπο με τον οποίο τα πράγματα θα οδηγηθούν σε αυτή, γεγονός που κεντρίζει το αναγνωστικό ενδιαφέρον.
Ο άδικος εγκλεισμός ενός ανθρώπου στη φυλακή έχει κατά καιρούς απασχολήσει τη λογοτεχνία, με ένα από τα κορυφαία το έργο Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια της Χάρπερ Λι. Ο στρουθοκαμηλισμός της εκάστοτε εξουσίας απέναντι στο δίκαιο και η πρόταξη ιδιοτελών συμφερόντων σε σχέση με αυτό δυστυχώς αποτελεί μια διεστραμμένη και διαστροφική πραγματικότητα, που τείνει να καταστεί κανονικότητα. Από τα αρχαία χρόνια ο Πρωταγόρας στο ομώνυμο πλατωνικό έργο είχε πιστέψει ότι η αιδώς και η δίκη ήταν τα μόνα βασικά συστατικά/στολίδια για την ύπαρξη πόλεων. Όταν, ωστόσο, αυτά τα συστατικά εμπεριέχουν επικίνδυνες προσμείξεις, τότε διακυβεύεται η ευημερία της πόλης. Κάτι που με περισσή συγγραφική δεξιοτεχνία επισημαίνει ο Ευσταθιάδης, έχοντας ζήσει μαζί με τον Φρέντι έστω και για λίγο τη ζωή από την κοιλιά του κτήνους:
Κάποιοι συνηθίζουν να περιγράφουν ‒συνήθως κατά τη διάρκεια πανηγυρικών λόγων μπροστά σε κάποιο κοινό που θα χειροκροτήσει ούτως ή άλλως‒ τη Δικαιοσύνη ως άρμα λαμπρό. Στην πραγματικότητα, τις περισσότερες φορές θυμίζει αργόσυρτο τανκ χωρίς οδηγό. Στο τέλος θα περάσει από εκεί που θέλει. (σελ. 278)
Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους
Μίνως Ευσταθιάδης
Μεταίχμιο
300 σελ.
ISBN 978-618-03-4254-3
Τιμή €16,60
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου