- Θανάσης Πάνου
-
Ο Θωμάς Τσαλαπάτης είναι ποιητής. Το 2011 δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή, Το ξημέρωμα είναι σφαγή Κύριε Κρακ (Εκάτη), η οποία βραβεύτηκε µε το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα (2012). Ακολούθησαν οι συλλογές Άλµπα (Εκάτη, 2015), Γεωγραφίες των Φριτς και των Λανγκ (Εκάτη, 2018), Η ομορφιά των όπλων μας (Αντίποδες, 2021 – βραβείο του Premio InediTO στο Φεστιβάλ του Τορίνο). Οι ποιητικές του συλλογές έχουν εκδοθεί στη Γαλλία, την Ιταλία, τη Φιλανδία και τη Σερβία. Το 2016, έγραψε τα κείμενα για την παράσταση Ανκόρ σε σκηνοθεσία Θεόδωρου Τερζόπουλου στο θέατρο Άττις. Έχει εκδώσει επίσης τα βιβλία: Πνιγμός (τα κείμενα της παράστασης Ανκόρ, Μωβ Σκίουρος, 2017), Η Μόνικα Βίτι δεν θυμάται πια (θεατρικό, Μωβ Σκίουρος, 2018), Μια μονογραφία για τον Γιάννη Βαρβέρη (Γκοβόστης, 2019) και Ανοχύρωτη πόλη (συλλογή άρθρων, χρονογραφημάτων και δοκιμίων, Εκάτη, 2020). Είναι μόνιμος αρθρογράφος στην εφημερίδα Εποχή και την Εφημερίδα των Συντακτών. Το σεμινάριό του «Γράφοντας και διαβάζοντας ποίηση» στον Ιανό, που ξεκινά στις 21 Νοεμβρίου, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Θέατρο, σενάρια, αρθρογραφία. Η ποίηση πώς προκύπτει από όλα αυτά και πώς επικοινωνεί με τα υπόλοιπα εγχειρήματά σας;
Η ποίηση προηγείται όλων αυτών. Και χρονολογικά αλλά και ως σημασία. Η ποίηση είναι πάντα ο πυρήνας μου σε ό,τι και να κάνω. Ταυτόχρονα όμως –τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ– η ποίηση είναι ένα πεδίο ανοιχτό. Έτσι, στοιχεία από διαφορετικά είδη τέχνης, όπως ο κινηματογράφος, το θέατρο, το stand-up, τα κόμικς μπορούν να συναντηθούν και να επηρεάσουν ένα ποίημα. Έτσι, το όλον υπάρχει στα επιμέρους και αντίστροφα.
Πώς αποφασίζετε πού θα διοχετεύσετε την κάθε σας ανησυχία και τον κάθε σας προβληματισμό; Και τελικά, είναι δική σας απόφαση ή προκύπτει από αυτό που θέλετε να πείτε;
Νομίζω πως έχει μια σημασία να κρατάς όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά. Ένα ερέθισμα και μια σκέψη μπορούν να σου προκαλούν ένα ενδιαφέρον ανεξάρτητα από τη φόρμα. Ποιήματα μπορεί να γίνουν άρθρα, θεατρικά, να καταλήξουν κινηματογραφικά σενάρια και απλές υποσημειώσεις να γίνουνε βιβλία. Ο τρόπος του κειμένου εφευρίσκεται από την ίδια την ουσία του. Στο τέλος, βέβαια –εφόσον παραμένουμε ειλικρινείς– αυτά που κουβαλάς μέσα σου βρίσκουν διέξοδο σε οτιδήποτε και αν κάνεις.
Έχετε εν γένει μια παιχνιδιάρικη διάθεση στο περιεχόμενο των βιβλίων σας, αλλά και στους τίτλους σας. Είναι το χιούμορ κάτι που απουσιάζει γενικότερα από την τέχνη σήμερα;
Το κωμικό στοιχείο καθώς και η έννοια του παιχνιδιού, μαζί με τις παραμέτρους που αυτά ορίζουν, για μένα είναι κομμάτια ποιητικής. Η ανατροπή, οι εσωτερικοί κανόνες, το παράλογο, το απροσδόκητο, η βίαιη αλλαγή πορείας και πολλά άλλα έχουν περισσότερο υπαρξιακό χαρακτήρα παρά ευθυμογραφικό. Πολύ συχνά η κωμωδία υποβιβάζεται στην αντίληψή μας στο επίπεδο του καλαμπουριού. Και όμως, ξεχνάμε πως ο Σαίξπηρ, ο Θερβάντες, ο Μολιέρος, ο Τζόις ή ο Μπέκετ έγραψαν κωμωδίες ή έστω έργα με δομικό χαρακτηριστικό το κωμικό. Το χιούμορ απουσιάζει λοιπόν αρκετά – και ακόμη περισσότερο από τα κωμικά έργα.
Ο τρόπος του κειμένου εφευρίσκεται από την ίδια την ουσία του.
Διδάσκετε αρκετά χρόνια θεατρική γραφή και ποίηση. Σε λίγο καιρό ξεκινάει ένα καινούργιο ταξίδι στα σεμινάρια του Ιανού. Τι θα μάθουμε στο σεμινάριο «Γράφοντας και διαβάζοντας ποίηση»;
Το εργαστήρι της ποιητικής γραφής έχει ως στόχο να δημιουργήσει τους όρους αυτούς μέσα από τους οποίους κάποιος μπορεί να ανακαλύψει τη φωνή του και να εμβαθύνει σε αυτή. Το εργαστήρι χρησιμοποιεί την ιστορία, τη θεωρία και κυρίως την ανάγνωση της ποίησης, αλλά πάντοτε σε συνάρτηση με τη γραφή. Η γραφή είναι αυτό που μας ενδιαφέρει. Έχοντας αυτό ως βασική αρχή, προσπαθούμε να εμβαθύνουμε και να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τα μέρη του ποιήματος, να αναδεικνύουμε τον ποιητικό πυρήνα και την ποιητική σκηνοθεσία, να κόβουμε ό,τι δεν χρειάζεται και πολλά ακόμη. Ταυτόχρονα, ταξιδεύουμε στα διάφορα είδη της ελεύθερης ποίησης. Το πεζοποίημα, τη μικρή φόρμα, την παρατακτική σύνδεση, το βιβλίο-σύνθεση και άλλες φόρμες. Όχι εγκυκλοπαιδικά αλλά εμβαθύνοντας στην ουσία τους. Στόχος μας είναι δύο αιώνες ποίησης να περάσουν –όχι μπροστά από τα μάτια μας– αλλά μέσα στα χέρια μας.
Πιστεύετε ότι τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής βοηθούν τελικά τους επίδοξους συγγραφείς να εξελιχθούν;
Νομίζω πως μια παλαιότερη καχυποψία που μπορεί να υπήρχε γενικότερα στην Ελλάδα για τη δημιουργική γραφή έχει πια υποχωρήσει. Αν το σκεφτεί κανείς, είναι κάπως περίεργο να θεωρούμε πως ένας μουσικός θα περάσει από ωδείο, ένας εικαστικός από την Καλών Τεχνών, ένας ηθοποιός από δραματική σχολή αλλά ένας συγγραφέας δεν χρειάζεται καμίας μορφής σπουδή. Στην πραγματικότητα τα εργαστήρια –εφόσον πάρουμε ως προϋπόθεση πως κάνουν σωστά τη δουλειά τους– είναι επιταχύνσεις της προσωπικής σπουδής, των συζητήσεων και των συμβουλών των παλαιοτέρων και της γνώσης που παίρνουμε από την αστοχία. Οπότε φυσικά βοηθάει στην εξέλιξη. Τα σεμινάρια δεν σε βοηθούν να έχεις ταλέντο, σε βοηθούν να το εξελίξεις προς την κατεύθυνση που σου ταιριάζει.
Τι χαρακτηριστικά παρατηρείτε τα χρόνια που διδάσκετε στους ανθρώπους που διψούν να εκφραστούν με τη γραφή;
Υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία. Με βασικότερο –και κάπως εγωιστικό– πως πρώτα απ’ όλους μαθαίνεις εσύ ο ίδιος. Η τριβή με διαφορετικές αντιλήψεις και θεάσεις, διαφορετικές κατευθύνσεις, ακόμα και την αμφισβήτηση της δικής σου άποψης, σε εμπλουτίζει με τρόπους πολλαπλούς. Οι άνθρωποι που έρχονται στα σεμινάρια είναι πολλών ειδών και με διαφορετικές στοχεύσεις. Αυτό που χρειάζεται είναι να καταλάβεις τι μπορείς να δώσεις στον καθένα και να καταφέρεις να το κάνεις όσο πιο ουσιαστικά και σε όσο μεγαλύτερο βάθος γίνεται. Η δίψα για τη γραφή των ανθρώπων που έρχονται στα σεμινάρια σου υπενθυμίζει κάθε φορά την ίδια την ομορφιά της ποίησης. Αυτή την ομορφιά καλείσαι να την ανταποδώσεις.
Για σας υπήρξε κάποιος δάσκαλος, κάποιος μέντορας, που σας βοήθησε να εξελίξετε τον γραπτό σας λόγο και στο θέατρο, αλλά και στην ποίηση;
Στο θέατρο έπαιξαν βασικό ρόλο οι σπουδές μου στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών της Φιλοσοφικής της Αθήνας. Δάσκαλό μου θεωρώ τον Μάριο Ποντίκα, τις κουβέντες που είχαμε, τις διακριτικές υποδείξεις, τον τρόπο που το χιούμορ του γινόταν νόημα. Ήταν ένας σπουδαίος συγγραφέας και ακόμα σπουδαιότερος άνθρωπος. Τώρα για την ποίηση η ιστορία είναι διαφορετική. Μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον με δίψα για ποίηση, με μεγάλη βιβλιοθήκη πάντοτε διαθέσιμη στις ποιητικές αναζητήσεις. Σε αυτή τη διαδικασία ξεχωρίζει η μορφή του πατέρα μου. Η δική του αγάπη για την ποίηση ήτανε πάντοτε για μένα το σημαντικότερο δίδαγμα.
Φαντάζομαι, θα υπήρξαν και ερήμην τους καθοδηγητές σας κάποιοι παλαιότεροι, ίσως και σύγχρονοι ομότεχνοι. Ποιοι συγγραφείς σάς καθόρισαν;
Υπήρξαν αρκετοί, αλλά από παλαιότερους θα ξεχώριζα τον Κώστα Παπαγεωργίου, τον Γιάννη Κοντό και τον Γιώργο Μαρκόπουλο. Οι κουβέντες μαζί τους τόσο για την ποίηση όσο και πέρα από αυτή ήταν από μόνες τους ένα σχολείο. Εξίσου σημαντική φυσικά ήταν –και παραμένει– και η επαφή με τους συνομηλίκους ποιητές τόσο στην Ελλάδα όσο πλέον και έξω από αυτήν. Η συγχρονία, τόσο στην ανάγνωση όσο και στη γραφή της ποίησης, είναι για μένα ίσως η πιο απαραίτητη σπουδή.
Κάποιο βιβλίο που διαβάσατε πρόσφατα και σας ενθουσίασε;
Το Peregrine (στα ελληνικά, «Το γεράκι» ή «Ο πετρίτης») του J.A. Baker. Είναι ένα βιβλίο που δυστυχώς δεν υπάρχει στα ελληνικά (και πόσο θα ήθελα να το μεταφράσω). Ένα βιβλίο που κουβαλάει όλο τον ενθουσιασμό της παρατήρησης και όλη την ποίηση της απλότητας με μια εκφραστική δύναμη που δεν θυμίζει τίποτα από όσα έχω διαβάσει.
Το τελευταίο σας βιβλίο, Η ομορφιά των όπλων μας, κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Αντίποδες το 2021. Έχετε κάτι στα σκαριά για το μέλλον;
Έχω το κακό συνήθειο να δουλεύω πολλά βιβλία μαζί, κάτι το οποίο κάποιες φορές είναι συναρπαστικό και κάποιες άλλες τελείως αδιέξοδο. Οπότε τη στιγμή αυτή δουλεύω πάνω σε τρία ή τέσσερα βιβλία, ενώ προσπαθώ να διορθώσω άλλα τόσα θεατρικά. Την επόμενη χρονιά πιστεύω πως θα έχω ένα ή δύο βιβλία έτοιμα.
Πληροφορίες για το σεμινάριο «Γράφοντας και διαβάζοντας ποίηση» μπορείτε να δείτε εδώ.
Περισσότερες πληροφορίες για όλα τα σεμινάρια του Ιανού μπορείτε να δείτε εδώ.
https://diastixo.gr/sinentefxeis/ellines/23231-thomas-tsalapatis-sinedefxi-ston-thanasi-panou
https://diastixo.gr/
ύπαρξης. Παρότι, όμως, οι δύο βασικοί χαρακτήρες δεν καταφέρνουν να βρουν έναν κοινό κώδικα επικοινωνίας, ο ένας βυθισμένος στο σκοτάδι και η άλλη εγκλωβισμένη στη σιωπή, και για το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου ο αναγνώστης παρακολουθεί συμπονετικά τις δυσκολίες τους, η κατάληξη της ιστορίας έχει θετικό πρόσημο και μια αχτίδα φωτός γλυκαίνει το σκοτάδι.
