- Ανθούλα Δανιήλ
Ένα βιβλίο που το διάβασα και το θαύμασα στα μαθητικά μου χρόνια και συχνά έφερνα στον νου σκόρπιες σκέψεις που ήθελα να ξαναδώ τώρα που μεγάλωσα και ωρίμασα και άλλαξα. Πραγματικά θα έλεγα πως, βάζοντάς το πλάι στον Επίκουρο, έχω το καλύτερο εγχειρίδιο ευτυχίας για τα τελευταία χρόνια της ζωής.
Το βιβλίο περιλαμβάνει δέκα «Περιπάτους» και ένα Επίμετρο. Μπαίνει στο θέμα χωρίς Εισαγωγή. Αλλά τι να την κάνεις την Εισαγωγή, αφού ο συγγραφέας του σε παίρνει από το χέρι και σε οδηγεί, όπως η Βεατρίκη τον Δάντη στον Παράδεισο. Ωστόσο, ας το καταθέσουμε από την αρχή πως η Κατερίνα Καρακάση στο εξαιρετικό Επίμετρο που έχει συνθέσει και υπομνηματίσει με περισσή επιμέλεια μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες αποδεικνύοντας τη βαθιά σκέψη του Ρουσσώ, τις αντιφάσεις του, τις βαθιές πληγές του, τις ιδιαιτερότητες του χαρακτήρα του, τη ρήξη του με την κοινωνία.
Δεν ανέφερα έτσι, χάριν παιδιάς, τη Βεατρίκη, τον Δάντη και τον Παράδεισο, γιατί ο συγγραφέας έχει ήδη γνωρίσει μια κόλαση στο σπίτι, ανάμεσα στους συγγενείς και στην κοινωνία, οπότε μακριά τους ζει μόνος «δίχως αδελφό, συγγενή, φίλο ή συντροφιά άλλη εκτός από τον εαυτό μου» και, ξεκομμένος από όλους, έρχεται να αναζητήσει: «τι είμαι εν τέλει εγώ ο ίδιος; Ιδού τι μου μένει να αναζητήσω». Το «Γνώθι σαυτόν των Δελφών», ωστόσο, «δεν είναι ένα γνωμικό που μπορείς να το ενστερνιστείς τόσο εύκολα, όπως είχα νομίσει στις Εξομολογήσεις μου».
Η κόλαση της ζωής του γεννήθηκε, μεταξύ άλλων, από ατυχήματα και τραύματα σωματικά, αλλά και τη γενική κατακραυγή για τα γραπτά του, μερικά από τα οποία κάηκαν δημόσια και για να γλιτώσει τις συνέπειες κατέφυγε στην Ελβετία. Όμως ούτε και εκεί κατάφερε να ζήσει για πολύ, έφυγε για την Αγγλία, όπου συνδέθηκε με τον Χιουμ. Η αντιπαράθεσή τους όμως, που συζητήθηκε σε όλη την Ευρώπη, έβλαψε και τους δύο και κυρίως τον Χιουμ. Κατόπιν επέστρεψε στη Γαλλία, όπου έζησε με ψευδώνυμο και κάποτε έφτασε και πάλι στο Παρίσι, όπου ευτυχώς είχε προστάτες για να τον στηρίξουν.
Οι ονειροπολήσεις ενός μοναχικού περιπατητή, λοιπόν, είναι εξομολογήσεις, πάθη και διωγμοί, έργο που έμεινε ανολοκλήρωτο, έργο βαθιά στοχαστικό και φιλοσοφικό, γραμμένο με λογοτεχνική χάρη, όπου όλα είναι σοφά μελετημένα και ας φαίνονται τυχαία, όπου ακόμα και οι σιωπές του είναι ομιλητικές, γιατί δείχνει έναν άνθρωπο, του οποίου η φωνή δεν μπορούσε να φιμωθεί. Το Παρίσι είναι η πόλη της προόδου και του πολιτισμού, με αντίτιμο όμως την απομόνωση και αποξένωση, αφού μέσα στη μεγάλη πόλη οι άνθρωποι γίνονται κάτι άλλο από αυτό που είναι. Γι’ αυτό και ο Ρουσσώ θέλει να βγαίνει έξω, στην εξοχή, γιατί μόλις βγει στην εξοχή, μέσα στα δέντρα, αισθάνεται πως βρίσκεται στον παράδεισο. Πίστευε πως ο πολιτισμός είναι σύστημα διαφθοράς (για να θυμηθούμε και τον Φρόιντ), ο φυσικός άνθρωπος ήταν ευτυχισμένος μέσα στον παράδεισό του και έγινε δυστυχής μέσα στην πολιτισμένη κοινωνία (για να θυμηθούμε και τον δικό μας Παπαδιαμάντη, και όχι μόνο). Η λύση είναι η επιστροφή στη φύση, με την οποία έχει συνδεθεί το όνομά του, αλλά έτσι είναι; Η φύση είναι μυθοπλασία ή ιστορία…
Έργο βαθιά στοχαστικό και φιλοσοφικό, γραμμένο με λογοτεχνική χάρη, όπου όλα είναι σοφά μελετημένα και ας φαίνονται τυχαία.
Η ανασκόπηση του όλου εχθρικού και ψυχοφθόρου αστικού περιβάλλοντος, οι συμφορές και τα προσωπικά του πάθη τον έκαναν να προσπαθεί να γνωρίσει τον προορισμό της ύπαρξής του μελετώντας τη φύση, ενατενίζοντας το σύμπαν και τον ηθικό κόσμο μέσα του. Η ευτυχία δεν σχετίζεται με ό,τι ο κόσμος νομίζει: «ούτε ξίφος ούτε ρολόι, ούτε λευκές κάλτσες ούτε χρυσοκεντημένες φορεσιές ούτε περίτεχνες περούκες…». Η ευτυχία του δεν εξαρτάται από εξωτερικά κεντρίσματα, stimulants, αλλά πηγάζει από μέσα του. «Η καρδιά μου εξαγνίστηκε στο καμίνι της αντιξοότητας […] όλοι οι επίγειοι δεσμοί αγάπης έχουν πια ξεριζωθεί από την καρδιά μου».
Οι εξομολογήσεις του αρχίζουν από τη μοναξιά του: «τώρα πια, ό,τι είναι έξω από εμένα μου είναι ξένο. Δεν έχω πλέον σ’ ετούτον τον κόσμο ούτε συγγενείς ούτε ομοίους ούτε αδελφούς. Είμαι πάνω στη γη όπως σε έναν ξένο πλανήτη, στον οποίο είχα βρεθεί πέφτοντας από αυτόν όπου κατοικούσα» (κι εδώ μας θυμίζει τον Σιρανό ντε Μπερζεράκ, που έλεγε πως έπεσε στη γη από το φεγγάρι). Ο ένας περίπατος οδηγεί στον άλλο δίνοντάς του τη δυνατότητα να εξετάζει τον εαυτό του σε σχέση με την κοινωνία και σε απόκλιση από αυτήν. Γι’ αυτό θέλει να ασχοληθεί μόνο με τον εαυτό του.
Πολύ ενδιαφέρουσες είναι οι σκέψεις του για τον χρόνο, για την αλήθεια και το ψέμα, για τα κατά συνθήκην ψεύδη που είναι «αληθινά ψέματα», για το καλό και το καλό, τα βότανα, τα φάρμακα, τα ζώα. Οι αρχαίοι Έλληνες έρχονται συχνά στα λόγια του· ο Σόλων, ο Πλούταρχος, αλλά και ο Ηράκλειτος, του οποίου η ρήση πάντα ρει, πάντα χωρεί και ουδέν μένει μεταφέρεται στη φράση του: «Η ευτυχία είναι μια διαρκής κατάσταση που δεν μοιάζει να είναι φτιαγμένη για τον άνθρωπο. Τα πάντα εδώ κάτω στη γη βρίσκονται σε μια συνεχή ροή, η οποία δεν αφήνει τίποτα να αποκτήσει σταθερή μορφή».
Σχετικά με τη γραφή, διαμηνύει ότι τη «θεωρεί υποκατάστατο της ομιλίας, που την αλλοιώνει και την απομακρύνει από την καταγωγή της». Είναι προφανές ότι αντιμετωπίζει τη γραφή με καχυποψία, εφόσον η «γραφή αλλάζει τη γλώσσα, υποκαθιστά τα αισθήματα με ιδέες, δεν απευθύνεται πια στην καρδιά αλλά στον Λόγο». Ο αναγνώστης θα αναγνωρίσει εδώ την άποψη του Πλάτωνα, ο οποίος έδινε προβάδισμα στην προφορική διδασκαλία, όπως μας έχει παραδοθεί ήδη στους διαλόγους του. Ωστόσο, ο Ρουσσώ παραδέχεται ότι με τη γραφή αποκρυσταλλώνονται οι στοχασμοί και μπορεί να τους ξαναδιαβάσει, ενώ ό,τι δεν έχει καταγραφεί, έχει λησμονηθεί. Γράφει, λοιπόν, τις ονειροπολήσεις του μόνο για τον εαυτό του και όχι για τους άλλους, γιατί στα γεράματά του θα τις ξαναδιαβάσει και έτσι θα ζει με τον νεαρότερο εαυτό του σαν να ήταν άλλος.
Οι Ονειροπολήσεις δεν έχουν αριθμό, μπαίνουν τυχαία η μία μετά την άλλη και τέλος δεν υπάρχει, πράγμα που σημαίνει πως θα μπορούσαν να συνεχίζονται στο διηνεκές. Ο λόγος του Ρουσσώ ρέει στη μετάφραση της Έφης Κορομηλά, ενώ στο εξώφυλλο ο Caspar David Friedrich: Τοπίο με ουράνιο τόξο συμβάλλει στο όλο θέμα.
Οι ονειροπολήσεις ενός μοναχικού περιπατητή
Jean-Jacques Rousseau
Μετάφραση: Έφη Κορομηλά
Επιμέλεια: Μαρία Σπυριδοπούλου
Επίμετρο: Κατερίνα Καρακάση
Printa
200 σελ.
ISBN 978-960-6624-90-2
Τιμή €14,84
Ανθούλα Δανιήλ δρ Φιλολογίας, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας, μέλος της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων
https://diastixo.gr/kritikes/xenipezografia/23237-i-oniropolisis-enos-monaxikou-peripatiti
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου