Κωνσταντίνος Μπούρας: «Ελένη»

 

Ανθούλα Δανιήλ

 

  

Ένας μύθος που ανακυκλώνεται και εξελίσσεται και αναμορφώνεται και επανεμφανίζεται· Ελένη· μ’ αυτή που δεν κουράστηκαν οι αιώνες να ασχολούνται.

Ο πολυτάλαντος Κωνσταντίνος Μπούρας και ο επίσης πολυτάλαντος Δημήτρης Φίλιας συνεργάζονται. Ο ένας γράφει στη γλώσσα τη δική μας, ή καλύτερα της Ελένης, κι ο άλλος στη γαλλική. Η Ελένη θα μπορούσε να μας τα πει και στη γλώσσα των Τρώων, αλλά όχι, η παγκόσμια διανόηση μιλά στη γαλλική.

Στην εποχή μας, που όλοι πήραν φόρα και τα λεν έξω απ’ τα δόντια, μπορεί επιτέλους και αυτή να τα πει, αν και για χάρη της μιλήσαν άνθρωποι σοφοί και πολλοί. Ο Ισοκράτης παραδέχεται πως, αν κι είναι πολλά τα ομολογημένα τέκνα του Δία, μόνης ταύτης γυναικὸς πατὴρ ἠξίωσε κληθῆναι. Στον Δία αρέσει η ομορφιά. Γέννησε την Ελένη για χάρη του Ομήρου, για χάρη του Έπους. Για χάρη της Ποίησης. Για χάρη της ομορφιάς του κόσμου. Το Ελένης «Εγκώμιον», λ.χ., που της έγραψε ο Γοργίας, μέγας ρήτωρ, δάσκαλος της γλώσσας και του πάθους είτ’ ερασθείσα είτε λόγω πεισθείσα είτε βία αρπασθείσα είτε υπό θείας ανάγκης αναγκασθείσα έπραξεν ά έπραξεν, έφερε στην επιφάνεια κι ένα ακόμα πάθος· το πάθος της ανύπαρκτης αλήθειας. Και ποια είναι η αλήθεια; Ούτε ο Χριστός δεν απάντησε. Επομένως, ό,τι κι αν πούμε εναντίον της Ελένης θα καταρρίπτεται, πάντα ο λόγος θα τη δικαιώνει· ό,τι αξίζει στη ζωή, η ομορφιά κι ο έρωτας· και ας τελειώνει.

Κι επειδή ο Μπούρας είναι άξιος, αξιότατος, στην τέχνη των Γραμμάτων, μεταμορφώθηκε σε Δία και Ισοκράτη και Γοργία, και Ευριπίδη, ταξίδεψε σε όλον τον κόσμο κι έφτιαξε μια ακόμα Ελένη με όλη τη γνώση και τη σοφία με την οποία την έπλασαν οι αρχαίοι, οι νέοι και οι σύγχρονοι, και κυρίως Αυτός ο ίδιος στα μέτρα τα δίκαια τα δικά του. Σαν την Εκάτη με τα τρία πρόσωπα ή τον Ερμή στην Ολυμπία που συγχρόνως μειδιά, θλίβεται, συλλογίζεται και κάνει κι εμάς να διαβάζουμε, να συναινούμε και ποτέ να μη διαφωνούμε. Κι αν από μέσα μας έχουμε κάποια δική μας «δόξα» διαφορετική, ας μην τη διατυπώσουμε, γιατί η καταρρακτώδης βιβλιογραφία του θα ’ναι αποστομωτική.

Λοιπόν: Στην εισαγωγή του βιβλίου του ο Μπούρας μάς λέει πως «η Ελένη είναι σύμβολο αδικημένης ομορφιάς» και ακόμα πως «κάθε τι το εξαιρετικό προκαλεί τον φθόνο των στερημένων ανθρώπων» και αυτό βεβαίως το βρίσκουμε μπροστά μας κάθε μέρα.

«Η Ελένη είναι αδελφή της Κλυταιμνήστρας. Η μία σκοτώνει με τον διπλό πέλεκυ (σύμβολο της παρελθούσης μητριαρχίας των Πελασγών). Για την Ελένη σφάζονται τα παλικάρια διεκδικώντας την. Δεν το θέλει. Δεν το επιδιώκει. Δεν το επιθυμεί […] Είδωλο αποσπασμένο από τον αιθέρα είναι στην Τροία… Ικέτις στον βωμό του Πρωτέα, στην Αίγυπτο…». Πρόκειται για την εκδοχή του ευριπίδειου μύθου.

«Η Ελένη είναι συκοφαντημένη, αδικημένη, κυνηγημένη από θεούς και δαίμονες… μόνο τα γηρατειά είναι η λύτρωσή της. Τα προσμένει, τα αποδέχεται, τα απολαμβάνει […] αθώα, γενναία, αμέτοχη στην περιρρέουσα βαρβαρότητα, στην κακότητα του κόσμου. Κι εάν χρησιμοποιεί την πανουργία της, στο ένστικτο της αυτοσυντήρησης το οφείλει. Η πονηριά του κυνηγημένου ζώου που δεν καταλαβαίνει γιατί το κατατρέχουν».

και

«Φυσικά κι έβαλα πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία ΚΑΙ σε αυτό το έργο. Ο φθόνος κι ο ανταγωνισμός των δήθεν οικείων ήταν και η μόνη μεγάλη εχθρότητα που αντιμετώπισα (αμήχανος στην αρχή, αμυντικός μετά, φευγάτος στο τέλος)».

Madame Bovary, c’est moi [H Μαντάμ Μποβαρί είμαι εγώ], έλεγε ο Φλομπέρ… Δώστε σε έναν άνθρωπο μια μάσκα και θα σας πει την αλήθεια, λέει ο Όσκαρ Ουάιλντ.

Ο Μπούρας, που κανείς ποτέ μεγάλος συγγραφέας δεν του ξέφυγε, να τος πετιέται. Όποια άκρη απ’ το σεντόνι της παγκόσμιας διανόησης κι αν σηκώσεις, θα τον βρεις. Η Ελένη του μονολογεί, σαν την άλλη του Ρίτσου. Βλέπετε, η σύνεση, η φρόνηση έρχεται πάντα στα γηρατειά για να εκδικηθεί τα νιάτα που έλαμψαν και τώρα χάθηκαν:

Την πλήρωσα ακριβά την ομορφιά μου. Ευτυχώς γέρασα. Ξεθωριάζουν τα μάτια μου, τα μυαλά, τα μαλλιά, Η ΜΝΗΜΗ.

 «Κάθε τι το εξαιρετικό προκαλεί τον φθόνο των στερημένων ανθρώπων».

Έτσι αρχίζει, αποκαθηλώνοντας εαυτόν ο Μπούρας, εαυτήν η Ελένη, που έχει όμως ακόμα τα νύχια της γάτας αιχμηρά για να πιάσει ό,τι απαιτήσει, με νύχια όμως άκοπα και οι δύο ετοιμάζουν την εκδίκηση της Ελένης  με στοιχεία αδιάσειστα για τον φθονερό χαρακτήρα του Έλληνα· απόδειξη, εκτός από τη γλώσσα, ότι οι Έλληνες, αρχαίοι και νέοι, «είναι από το ίδιο σκαρί». Αναξιοκρατία, μετριοκρατία, ακόμα και στα καλλιστεία, λαδώματα, λαμογιές, μίζες, πυρκαγιές καταστρεπτικές για το τοπίο. Εξόντωση. Κινδυνεύουν όλα: βάτα, ρίγανες, χαμομήλια, ακονυζά. Ο Εύστροφος νους ακροπατεί πάνω από το τοπίο για να μην το πληγώσει, όπως οι θεοί, οι άνθρωποι όμως κατάφεραν καταστροφές που δεν μπόρεσαν να κάνουν οι αιώνες.

…ο ίσκιος μιας ελιάς στεγάζει καλύτερα τον πόνο μου από το νησί με τους τάφους των προγόνων.

Οι άνθρωποι κατηγορούν ό,τι δεν φτάνουν. Μέρα πάνω στη μέρα κι η ψυχή μέσα σπαρταράει, σαν πουλί κλεισμένο σε κλουβί ευωδιαστό, αρωματισμένο, λέει.

Είμαστε το όνειρο κάποιου που μας ονειρεύεται… Έτσι το είπε ο Βαλερί στον Αρχιτέκτονα; Ποιος είναι αυτός που αόρατος και άγνωστος σκηνοθετεί τη ζωή μου ερήμην μου; Ποιος είναι σε θέση να ελέγξει τα χίλια πρόσωπα που έχει ο Μπούρας… Κι ο Τειρεσίας είναι η γεροντική ηλικία του Οιδίποδα! Ο Μπούρας νέος και ενήλιξ.

Και το έργο, λες και είναι αρχαίο δράμα, τραγωδία ή κωμωδία, τραγικωμωδία μάλλον, θεία ή ανθρώπινη κωμωδία, είναι για γέλια και για κλάματα. Σταματά λοιπόν η Ελένη την πρόζα –επεισόδιο– αμβροσία γιατί της στάθηκε στον λαιμό, πίνει λίγο νέκταρ, νερό με ένα χορικό, όπου θα συνοψίσει τα χαρακτηριστικά όλων των εποχών, τα λάθη και τις ζαβολιές, τι έκανε ποιος σε ποιον, θα μπει και θα βγει στους αιώνες, θα ανακατέψει την τράπουλα, αλλά ποτέ δεν θα χαθεί στον λαβύρινθο των σκέψεων και των συναισθημάτων. Και όχι μόνο. Παροιμίες, αποφθέγματα, εξομολογήσεις, αλήθειες πικρές, θαλασσοδαρμοί, αυτοσαρκασμοί, σχόλια σε έργα τέχνης παλαιά και νεότερα… Κι έπειτα, η Ελένη: ποίημα μακροσκελές, ανελέητο, μιλάει πάλι για τα πάντα, πάντα με γνώση και σοφία και απελπισία. Μιλάει με τα πρόσωπα μέσα και έξω από τον μύθο και βγαίνει στο φως. Έξοδος:

Φεύγω χορτασμένη από θλίψη,/ Πέτυχα να είμαι μύθος/ […] / Χορτάτη από δόξα/ όμως η δόξα δεν σου γεμίζει την ψυχή…

Et puisque je suis née immortelle… Veuillez me pardonner! Je vous en supplie. Pitié!

 

Ελένη
Κωνσταντίνος Μπούρας
Μετάφραση στα γαλλικά: Δημήτρης Φίλιας
Ατρειδών Κύκλος
85 σελ.
ISBN 978-618-5832-15-5
Τιμή €15,00

Ανθούλα Δανιήλ δρ Φιλολογίας, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας, μέλος της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων

https://diastixo.gr/kritikes/texnes/23725-konstantinos-bouras-eleni

https://diastixo.gr/