- Απόστολος Σπυράκης
Από την εποχή των Σκοτεινών Αιώνων (1200-750 π.Χ.), οι Έλληνες ιδρύουν αποικίες σε νησιά του Αιγαίου και στη Μικρά Ασία, ενώ κατά την πρώιμη αρχαϊκή περίοδο (8ος-6ος αι. π.Χ.) δημιουργούν μια σειρά από οικισμούς σε μακρινά σημεία της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου, περνώντας και το Στενό του Γιβραλτάρ. Ακολουθώντας «ορισμένα προϊστορικά δίκτυα θαλάσσιων ταξιδιών και εμπορίου, όπως οι περίφημοι δρόμοι του κασσίτερου ή του κεχριμπαριού, έφτιαχναν τους οικισμούς τους σε χώρους που παρουσίαζαν στρατηγικά πλεονεκτήματα», τα οποία προσδιορίζονταν από «τα μοτίβα των ανέμων και των ρευμάτων, τις θέσεις των αγκυροβολίων και των λιμανιών, τις εκβολές των ποταμών και τα κοντινά στη στεριά νησιά». Μια τέτοια εκπληκτική επιλογή ήταν «το λιμάνι της Μασσαλίας, που τη λούζει η θάλασσα από τις τρεις μεριές της πόλης», όπως έλεγε ο Ιούλιος Καίσαρας, αλλά και το Βυζάντιο, ο Τάραντας και οι Συρακούσες.
«Όσο περισσότερο διασκορπίζονταν οι Έλληνες, τόσο περισσότερο Έλληνες γίνονταν».
Οι έμπειροι ναυτικοί της αρχαιότητας διάλεγαν προσεκτικά τα σημεία εκείνα που βρίσκονταν κοντά σε ακρωτήρια και σημεία που είχαν εύκολη πρόσβαση στη θάλασσα. Τη σημασία που έδιναν οι Έλληνες στην επιλογή της καλύτερης τοποθεσίας μπορεί να εντοπίσει κανείς στη μυθολογία, ακούγοντας για παράδειγμα τον Οδυσσέα να λέει ότι το νησί απέναντι από τη γη των τρομερών Κυκλώπων ήταν καλό για εγκατάσταση, καθώς οι Κύκλωπες δεν φαινόταν να γνωρίζουν τίποτα από ναυπηγική. Ο Ηρόδοτος, από τη μεριά του, αναφέρει ότι οι Φωκαείς της Μικράς Ασίας έφτασαν πιο μακριά από όλους τους άλλους Έλληνες (οι δε Φωκαιέες ούτοι ναυτηλίησι μακρήσι πρώτοι Ελλήνων εχρήσαντο) ανακαλύπτοντας τον κόλπο της Αδριατικής, την Τυρρηνία, την Ιβηρία, τη Ναύκρατη στην αρχαία Αίγυπτο, για να έρθουν σε επαφή με άλλα εμπορικά δίκτυα, μέσω των οποίων διακινούνταν άνθρωποι και εμπορεύματα, αλλά και με άλλους ναυτικούς λαούς, όπως οι Ετρούσκοι και οι Φοίνικες, με τους οποίους ένιωθαν οικειότητα μιας και ο πολυθεϊστικός κόσμος των αρχαίων είχε πολλές κοινές αφετηρίες.
Ο Ιράντ Μάλκιν, ομότιμος καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας και Μεσογειακής Ιστορίας και Πολιτισμών στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, υποστηρίζει ότι αυτή η μακρόχρονη διαδικασία αποικισμού αντί να κατακερματίσει ένωσε τους Έλληνες «μέσα από τα κοινά αφηγήματα, τις εθνικές γενεαλογίες, τη συνειδητοποίηση μιας κοινής γλώσσας και την πρόσβαση στις πανελλήνιες λατρείες», οι οποίες απαγορεύονταν στους βαρβάρους. Το ιστορικό οξύμωρο της συνένωσης μέσα από τη διασπορά είναι το αντικείμενο της έρευνας του Ισραηλινού καθηγητή, που εξελέγη το 2019 ως ξένος εταίρος της Ακαδημίας Αθηνών στην Τάξη των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών. Όπως γράφει χαρακτηριστικά: «Όσο περισσότερο διασκορπίζονταν οι Έλληνες, τόσο περισσότερο Έλληνες γίνονταν». Κάθε αποικία είχε τη δική της μητρόπολη, όπου αναφερόταν και ζητούσε βοήθεια σε δύσκολες στιγμές, ενώ τα ιερά και τα μαντεία, όπως αυτά του Δία στην Ολυμπία, της Ήρας στη Σάμο και κυρίως του Απόλλωνα στους Δελφούς, εξασφάλιζαν την ενότητα του ελληνισμού μέσα από τη συμμετοχή των αποίκων σε ετήσιες γιορτές, προσκυνήματα και χρησμούς που ζητούσαν κάθε φορά οι ιδρυτές των μακρινών πόλεων της διασποράς.
Παρά την εδαφική ασυνέχεια, η ύπαρξη δικτύων μεταφοράς και επικοινωνίας στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα έδωσε τη δυνατότητα στους αρχαίους Έλληνες να εξελιχτούν από μια ανομοιογενή ομάδα πληθυσμών σε ένα ενιαίο σύνολο, έναν μικρό κόσμο γεμάτο ενέργεια και σφρίγος.
Ένας μικρός ελληνικός κόσμος
Τα δίκτυα στην αρχαία Μεσόγειο
Irad Malkin
μετάφραση: Έλσα Βιδάλη
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
496 σελ.
ISBN 978-618-230-070-1
Τιμή €26,00
Απόστολος Σπυράκης συγγραφέας και κριτικός
https://diastixo.gr/kritikes/meletesdokimia/25135-enas-mikros-ellinikos-kosmos
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου