- Κατερίνα Ζαμαρία
Σύμφωνα με την Αγγέλα Καστρινάκη, καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και διευθύντρια της σειράς «Παλαιά κείμενα, νέες αναγνώσεις»:
Τα «παλαιά κείμενα» είναι είτε μυθιστορήματα του 19ου αιώνα ή των αρχών του 20ού, που έχουν αγαπηθεί στο παρελθόν, είτε πιο άγνωστα κείμενα που τα ανακαλύπτουμε. «Νέες αναγνώσεις» σημαίνει ότι κάθε κείμενο συνοδεύεται από μια πλούσια μελέτη, που το τοποθετεί στον χώρο και στον χρόνο και το ερμηνεύει.
Πρόσφατα, η σειρά συμπληρώθηκε με το Παραμύθι χωρίς όνομα της Πηνελόπης Δέλτα, που συνοδεύεται από τη μελέτη της Ιωάννας Πετροπούλου «Έρως, Οδύνη, Ιστορία: Μια συγγραφέας γεννιέται». Ευτυχής συγκυρία, μιας και το βιβλίο περιλαμβάνεται στον κατάλογο των λογοτεχνικών έργων που, σύμφωνα με το ΙΕΠ του Υπουργείου Παιδείας, θα διαβάσουν οι μαθητές της Γ’ Δημοτικού στο πλαίσιο της διδασκαλίας ολόκληρων λογοτεχνικών έργων.
Η Πηνελόπη Δέλτα είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση στο χώρο της λογοτεχνίας. Γέννημα θρέμμα του παροικιακού ελληνισμού, προερχόμενη από εξαιρετικά εύπορη οικογένεια, θα ακολουθήσει αρχικά τη μοίρα των γυναικών της εποχής και της τάξης της: έγγαμος βίος, τεκνοποίηση, κοινωνική ζωή. Καθοριστική, ωστόσο, θα σταθεί η γνωριμία της με τον Ίωνα Δραγούμη, το 1905, σχέση που θα σημαδέψει τόσο την προσωπική όσο και τη συγγραφική της ζωή.
Έργο και για παιδιά και για μεγάλους. Ένα διηλικιακό βιβλίο.
Το Παραμύθι χωρίς όνομα δημοσιεύτηκε το 1910 και είναι το δεύτερο παιδικό βιβλίο της Δέλτα. Γράφτηκε σε μια πολιτικά ταραγμένη για την Ελλάδα εποχή, σε όλα τα επίπεδα. Στη μελέτη της Πετροπούλου, παρουσιάζεται η ζωή της Δέλτα σε συνάρτηση με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής. Η ατμόσφαιρα ήττας και αποθάρρυνσης προσωπικής και εθνικής (η ήττα του 1897, οι ειδήσεις για το Κίνημα στο Γουδί, το τέλος της σχέσης της με τον Δραγούμη) την οδηγεί στη γραφή. «Έγραψα το δεύτερο βιβλίο μου στο θυμό μου απάνω, σε δέκα μέρες μέσα, ζωγραφίζοντας στο πρόσωπο του αγοριού αρχηγού τον Νεοέλληνα που θα έσωζε τον τόπο», γράφει στη Ναταλία Δραγούμη-Μελά. Για την κοσμοπολίτισσα Πηνελόπη, η έννοια της πατρίδας δεν είναι αντιληπτή ως εδαφική οντότητα αλλά ως ιδεολόγημα. Ταυτόχρονα, η ένταξή της στο κίνημα του δημοτικισμού, που εκτός από γλωσσικό υπήρξε και κίνημα ιδεολογικό και κοινωνικό, τη βγάζει από την ιδιωτική στη δημόσια σφαίρα. Η αναζήτηση της δικής της ταυτότητας ταυτίζεται με την αναζήτηση ταυτότητας της Ελλάδας.
Στη μελέτη παρουσιάζεται εκτενώς το πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώνεται η συγγραφική ταυτότητα της Δέλτα, μιας γυναίκας που, αν και ταλανίζεται από μια ψυχική νόσο, που την οδηγεί σε πολλές απόπειρες αυτοκτονίας, έχει τη διαύγεια να χρησιμοποιήσει τη γραφή ως αντίδοτο στον έρωτα και τη σιωπή. Καταφέρνει, μάλιστα, πρωτοπορώντας και ανατέμνει την προσωπική ιστορία της μέσα από την οπτική των ρόλων που το φύλο επιτάσσει.
Η Πετροπούλου, σχολιάζοντας το Παραμύθι, εντοπίζει ως υπόβαθρο εξιστόρησης τις επιστολές του Παύλου Μελά προς τη σύζυγό του και το έργο Μαρτύρων και ηρώων αίμα του Δραγούμη, µεταποιώντας σε παραµύθι την εξιστόρηση για τον «θάνατο του παλικαριού», του Παύλου Μελά. Η Δέλτα, ωστόσο, προσδίδει τη δική της αισιόδοξη λογοτεχνική εκδοχή στα συμβάντα, επιτρέποντας στο βασιλόπουλο, τον ήρωα-σωτήρα, να ζήσει και να σώσει το έθνος του.
Η μελέτη δίνει τη δυνατότητα στον ενήλικο αναγνώστη να εστιάσει σε χωρία του κειμένου όπου –πίσω από ένα παραμύθι για παιδιά– λανθάνουν ιστορικές καταβολές, διακειμενικές σχέσεις και στοιχεία. Ο φυσικός κόσμος, ως σύμβολο, αντιστικτικά με τον ανθρώπινο. Η αλληγορική γλώσσα, που οδηγεί σε αναγωγές και ταυτίσεις (οι Μοιρολάτρες ως κοινωνικό σώμα οδηγούν στην ταύτιση με τους Νεοέλληνες). Η γελοιοποίηση και η αποδόμηση μιας ξοφλημένης εξουσίας. Η διεφθαρμένη οικονομική διαχείριση, με συνεργούς από όλη την κοινωνική πυραμίδα. Η Πετροπούλου θα αναδείξει και τη λειτουργία των κύριων ονομάτων του έργου. Ονόματα που αποδίδονται ad hoc, άλλα προερχόμενα από αφηρημένες «θετικές» έννοιες (Συνετός, Γνώση, Φρόνηση) και άλλα από «αρνητικές» (Αστόχαστος, Ζήλιω, Πανουργάκος). Το Καλό θα αναδυθεί από το πρόσωπο του βασιλόπουλου, ενός οργισμένου έφηβου (θα λέγαμε σήμερα) που μαζί με την αδελφή του, Ειρηνούλα, θα προσπαθήσει να αλλάξει τον κόσμο. Στο σπιτικό της Φρόνησης και της Γνώσης θα μάθει την αξία που έχουν τα γράμματα αντί για τα όπλα, την ανάγκη –ως ηγέτης– να ακούει και να μιλά με τον λαό του, τη σημασία της αποκατάστασης της δικαιοσύνης που έχει πληγεί από αργυρώνητους δικαστές.
Καταληκτικά, διερευνάται αν εντέλει το Παραμύθι χωρίς όνομα απευθύνεται πιο πολύ σε παιδιά ή σε μεγάλους, ερώτημα που απασχόλησε και την Π. Δέλτα. Ο Στέφανος Δέλτας, που πρώτος διάβασε το χειρόγραφο, αποφάνθηκε πως δεν είναι ούτε για παιδιά ούτε για μεγάλους. Η Πετροπούλου, στη μελέτη της, υποστηρίζει πως μπορεί να χαρακτηριστεί ως «διπλό βιβλίο». Έργο και για παιδιά και για μεγάλους. Ένα διηλικιακό βιβλίο, δηλαδή, που ανάλογα με την ηλικία και την αναγνωστική εμπειρία του αναγνώστη, άλλοτε εστιάζει στα λανθάνοντα πραγματολογικά στοιχεία και άλλοτε στα στοιχεία της ζωής των ηρώων.
Με εύχρηστο μικρό σχήμα, καλοσχεδιασμένο εξώφυλλο και ιδιαίτερα φροντισμένο λόγο, η επιστημονική προσέγγιση του παλαιού κειμένου χαρίζει τη δυνατότητα μιας νέας οπτικής στην ανάγνωσή του. Ταυτόχρονα, επανασυστήνει την Πηνελόπη Δέλτα, την πρώτη οργανική διανοούμενη του 20ού αιώνα, που αναδύθηκε μέσα από έναν κόσμο συντήρησης και κατάφερε, πληρώνοντας το τίμημα, να αναμετρηθεί με τις συνθήκες της εποχής, εγκαινιάζοντας ένα νέο κεφάλαιο στη Λογοτεχνία και ανασκευάζοντας την ερμηνευτική εκδοχή του όρου «γυναίκα συγγραφέας για παιδιά».
Παραμύθι χωρίς όνομα
Πηνελόπη Δέλτα
Ιωάννα Πετροπούλου: «Έρως, Οδύνη, Ιστορία: Μια συγγραφέας γεννιέται»
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
520 σελ.
ISBN 978-618-230-109-8
Τιμή €16,00
https://diastixo.gr/kritikes/ellinikipezografia/25075-paramithi-xoris-onoma
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου