- Γιώργος Χ. Παπαδόπουλος
Πριν από λίγους μήνες, ο Ηλίας Κούβελας, ομότιμος καθηγητής Φυσιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Πάτρας, συγκέντρωσε σε έναν τόμο και παρέδωσε στο αναγνωστικό κοινό το σύνολο των αξιόλογων ομιλιών, άρθρων και επιφυλλίδων του για τον εγκέφαλο και τον νου. Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο των Εκδόσεων Καστανιώτη με τίτλο Ιχνηλατώντας τα μονοπάτια του εγκεφάλου και του νου, το οποίο περιέχει τριάντα επτά μικρά ή μεγαλύτερα κείμενα, που έχουν ως άξονα την προσωπική αξιολόγηση και ερμηνεία του συγγραφέα παλαιότερων και σύγχρονων επιτευγμάτων και διλημμάτων της χυμώδους νευροεπιστήμης.
Παθιασμένος νευροεπιστήμονας, ακούραστος δάσκαλος και καλλιεργημένος Έλληνας πολίτης του κόσμου, ο συγγραφέας προσφέρει με τα κείμενα αυτά τη δυνατότητα σε όλους μας να συλλογισθούμε επί του σκέπτεσθαι, να διαπιστώσουμε τη σχέση μεταξύ εγκεφαλικής οργάνωσης και νοητικής ζωής, να προβληματισθούμε για την επίδραση των εμπειριών στην παθοφυσιολογία του εγκεφάλου ημών και των απογόνων μας, αλλά και, όχι λιγότερο σημαντικό για μένα, να παρακολουθήσουμε τις αξίες και τα ερωτηματικά που νοηματοδοτούν μια αξιομνημόνευτη προσωπική επιστημονική διαδρομή σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Στο βιβλίο, το οποίο είναι και ένα απάνθισμα φιλοσοφικού και επιστημονικού στοχασμού για τον έμφρονα άνθρωπο, και το οποίο, όπως ο ίδιος συγγραφέας λέει, απευθύνεται σε επαρκείς αναγνώστες, ο πήχης μπαίνει από την αρχή ψηλά, αφού αρχίζει με το ερώτημα: «Ποια είναι η σχέση του νου του ανθρώπου με το υπόλοιπο σύμπαν;»
Στην προσπάθειά του να προσεγγίσει το ερώτημα και τον πήχη με ζυγιασμένα βήματα, ο συγγραφέας εκθέτει τα κίνητρα και τα βήματα της προσωπικής του εμπλοκής στον αληθειοκεντρικό κόσμο της επιστήμης και, αφού ξεκαθαρίζει ότι η (νευρο)επιστημονική έρευνα είναι γι’ αυτόν μια ηθική-ιδεολογική πράξη, περιγράφει διαδοχικά και με αλληλοεπικαλυπτόμενους τρόπους:
1ον, τα εξελικτικά γνωσιακά βήματα των συγγενών και των προγόνων του σύγχρονου ανθρώπου (του Αυστραλοπίθηκου, του Νεάντερταλ, του Homo habilis, του Homo erectus, του Homo sapiens),
2ον, τα ηρωικά βήματα μερικών σπουδαίων μορφών της πολιτισμικής μας ιστορίας (από τον Δημόκριτο, τον Αλκμαίωνα τον Κροτωνιάτη, τον Ιπποκράτη και τον Καρτέσιο έως τον Τζορντάνο Μπρούνο, τον Σπινόζα και τους Νταμάσιο και Καντέλ), οι οποίοι συνέβαλαν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στον επίμοχθο διαχρονικό αγώνα για απελευθέρωση, χαλάρωση της εξάρτησης θα έλεγα καλύτερα, της μυθόβιας ανθρώπινης σκέψης από τα δεσμά του φοβικού –και επομένως κυριαρχικού– ανορθολογισμού,
και 3ον, τα βήματα της σύγχρονης νευροεπιστημονικής έρευνας στην προσπάθειά της να προσεγγίσει μεθοδικά και απροκατάληπτα τον πυρήνα των μεγάλων γνωσιακών ερωτημάτων, να ξεφλουδίσει δηλαδή τις διαδοχικές δυσκολίες που περιβάλλουν και εμποδίζουν την αποκάλυψη και κατανόηση της νευροβιολογίας της γλώσσας, των συναισθημάτων, του πόνου, της ηδονής, της μνήμης, της ενσυναίσθησης, του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνεται και επηρεάζεται από το περιβάλλον ο εγκέφαλός μας, το Εγώ μας, συνειδητό και ασυνείδητο.
Ο πλούτος των πληροφοριών, των ερωτημάτων και των ευαισθησιών που περιέχονται στις σελίδες του βιβλίου είναι τέτοιος, που καθιστά αδύνατη οποιαδήποτε απόπειρα ουσιαστικής διαπραγμάτευσής τους και οδηγεί αναπόφευκτα σε μια υπαινικτική και απολύτως μεροληπτική επισήμανση δύο-τριών σημείων:
Παθιασμένος νευροεπιστήμονας, ακούραστος δάσκαλος και καλλιεργημένος Έλληνας πολίτης του κόσμου, ο συγγραφέας προσφέρει με τα κείμενα αυτά τη δυνατότητα σε όλους μας να συλλογισθούμε επί του σκέπτεσθαι.
Τον συγγραφέα ενδιαφέρει εμφανώς το ασυνείδητο και η τέχνη, ευρύτερα ο πολιτισμός. Αυτό νομίζω ότι εξηγεί γιατί ανάμεσα στα κείμενα του βιβλίου, που είναι ιδιαίτερα δελεαστικά και ενδιαφέροντα για το ευρύ κοινό, είναι κατά τη γνώμη μου και αυτά που ασχολούνται με τη νευροαισθητική και την ψυχανάλυση, δηλαδή άμεσα ή έμμεσα με το ασυνείδητο, φροϊδικό ή άλλο. Τα κείμενα, δηλαδή, που αναδεικνύουν έναν ουσιαστικό προβληματισμό για τη δυνατότητα της νευροεπιστήμης να αναδείξει τους υποκείμενους ασυνείδητους μηχανισμούς δημιουργίας ή απόδοσης σημασίας στα έργα τέχνης, καθώς και για τα περιθώρια ουσιαστικού διαλόγου μεταξύ νευροβιολογίας και ψυχανάλυσης, με τις προϋποθέσεις που απαιτεί η νευροεπιστημονική προσέγγιση και τις ανάγκες που επικαλείται η ψυχανάλυση.
Η φιλοδοξία της σύγχρονης νευροεπιστήμης να βγάλει το φροϊδικό ασυνείδητο από την αχλή και το παραμορφωτικό κλέος που το περιβάλλουν, τροφοδοτημένη από εντυπωσιακά ευρήματα στη μελέτη της συνειδητής και ασυνείδητης εγκεφαλικής λειτουργίας, της επιτρέπει να αντιμετωπίζει: α. το παρελθόν, ακόμη και αυτό της ευαίσθητης νηπιακής-παιδικής ηλικίας, ως έναν κρίκο βιωμένου παρόντος που σφυρηλατεί την εύπλαστη νευροβιολογική μας συγκρότηση (αφήνοντας διαρκώς μετασχηματιζόμενα μνημονικά ίχνη), και β. τις έννοιες του φόβου, της ελπίδας, της σεξουαλικής επιθυμίας, της εμπειρίας και της ανταμοιβής ως βασικά βιοψυχικά εργαλεία/στρατηγικές διασφάλισης της εν εξελίξει ομοιοστασίας μας. Με αυτή την προσέγγιση, το ασυνείδητο μπορεί να θεωρηθεί ως ένα (διαρκώς ογκούμενο) κομμάτι του χρονικού παζλ που μας συγκροτεί.
Και αυτή η αναφορά στον χρόνο με φέρνει σε ένα άλλο συναφές ζήτημα, στον βιωμένο χρόνο. Η βιολογική μας συνθήκη, πνευματική και σωματική, είναι βεβαιωμένα χρονική, αφού απαιτεί τη διαρκή μεροληπτική ενσωμάτωση/ενσάρκωση του χρόνου. Υπό αυτή την έννοια, οι αναφορές του συγγραφέα στον χρόνο είναι ιδιαίτερα καλοδεχούμενες, όχι μόνο γιατί οι αναφορές αυτές ανακαλούν συνειρμικά μέρος του φιλοσοφικού και ποιητικού πλούτου του πολιτισμού μας, ή γιατί συναντούν ένα ήδη εκδηλωμένο επιστημονικό-κοινωνικό μου ενδιαφέρον, αλλά γιατί υπενθυμίζουν/υπογραμμίζουν ότι οι δύο βασικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη και εκδήλωση του κόσμου μας είναι ο άσπονδος χρόνος και οι δημιουργικά περιλάλητες ή κοινωνικά τρισκατάρατες διαφορές (φύσης, ποσότητας και ποιότητας) που αυτός περιέχει. Διαφορές που είναι οι αιτίες και το αποτέλεσμα όλων των θαυμαστών και των ενοχλητικών του κόσμου μας.
Η κατανάλωση ανισότιμων θραυσμάτων χρόνου και η συνεχής δημιουργία μικρών ή μεγαλύτερων διαφορών στο εσωτερικό του εγκεφάλου ή μεταξύ των εγκεφάλων είναι αυτές που θεμελιώνουν, εξίσου, δύο αλληλένδετα αλλά τελείως διαφορετικού μεγέθους υπαρξιακά γεγονότα: τη νευρωνική λειτουργία και την αντίληψη του Εαυτού, τον Νου. Ο βιωμένος προσωπικός χρόνος και οι διαφορές που αυτονοήτως ο ίδιος περιέχει, είναι τα δύο βασικά φυσικά και άπιαστα στοιχεία που επιτρέπουν σε αυτό το λιπαρό, ζελατινώδες και αιματοβριθές όργανο, τον εγκέφαλο, να μεταστοιχειώνει διαρκώς την υλική του φύση σε πνευματική, και όλους εμάς, νευροεπιστήμονες ή όχι, θρησκευόμενους ή όχι, φοβικούς στη γνώση ή όχι, να προσπαθούμε ή όχι να ιχνηλατήσουμε τα μονοπάτια που αποδεδειγμένα πλέον αρχίζουν από τα έγκατα του εγκεφάλου μας για να καταλήξουν στα ξέφωτα του νου, ή τούμπαλιν.
Στο σημείο αυτό εγείρεται και το ερώτημα, κρίσιμο μάλλον για τους πολλούς, προβοκατόρικο για μερικούς άλλους: Μπορεί η παράλληλη μελέτη των δύο, εγκεφάλου και νου, να οδηγήσει στη διατύπωση κοινά αποδεκτών ερωτημάτων/απαντήσεων από εκπροσώπους κλασικών και φυσικών επιστημών, δηλαδή από φιλολόγους, φιλοσόφους και κοινωνικούς επιστήμονες από τη μια μεριά και από νευροεπιστήμονες από την άλλη; Ή, ακόμη πιο πεζά, μπορεί η κάθε λαϊκή ψυχή να παραιτηθεί από την ψυχοπροστατευτική και ψυχοθεραπευτική αξίωσή της να μην αντιμετωπίζεται ο πνευματικός της κόσμος ως προϊόν μιας (εγκεφαλικής) μηχανής, αλλά ως ιερό κληροδότημα του μοναδικού πνεύματος δημιουργίας της;
[O Γιώργος Χ. Παπαδόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ και συγγραφέας.]
Ιχνηλατώντας τα μονοπάτια του εγκεφάλου και του νου
Ηλίας Δ. Κούβελας
Εκδόσεις Καστανιώτη
464 σελ.
ISBN 978-960-03-7273-1
Τιμή €18,00
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου