- Θανάσης Πάνου
Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Σπύρος Κουζινόπουλος γεννήθηκε το 1947 στις Σέρρες. Στα 60 και πλέον χρόνια που άσκησε το δημοσιογραφικό λειτούργημα, εργάστηκε σε πολλές εφημερίδες, ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς σε επιτελικές θέσεις, ενώ επί δεκαπενταετία υπήρξε ανταποκριτής του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων στη Βόρεια Ελλάδα με αρμοδιότητα και στα Βαλκάνια. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το ρεπορτάζ και την ιστορική έρευνα. Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί δεκατρία βιβλία του, ενώ το 2014 ήταν υποψήφιος για το Κρατικό Λογοτεχνικό βραβείο. Το τελευταίο του βιβλίο, Γεντί Κουλέ: Η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης (εκδ. IANOS, 2025), μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη. Από τις εκδ. IANOS κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία του: Οι μεγάλες πολιτικές δολοφονίες στη Θεσσαλονίκη του 20ού αιώνα (2013), Μελανές κηλίδες στην Ιστορία της Θεσσαλονίκης (2017) και Σελίδες Κατοχής (2018).
Ποιες είναι οι γνώσεις που θα αντλήσουμε από το νέο σας βιβλίο; Θα μπορούσατε να περιγράψετε με λίγα λόγια την ιστορία του Γεντί Κουλέ;
Μέσα από ένα πλήθος μαρτυριών, ντοκουμέντων και αρχειακού υλικού, προσπαθώ στο βιβλίο μου να δώσω όλη την εξέλιξη του Επταπυργίου, από τη λειτουργία του ως κάστρου της Θεσσαλονίκης και αργότερα ως φυλακής, ακόμη από την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας της πόλης μέχρι το κλείσιμό της το 1989. Καθώς και την κατάσταση του σωφρονιστικού συστήματος στην πριν από το Γεντί Κουλέ περίοδο, όταν χρησιμοποιούνταν ως φυλακή ο Λευκός Πύργος και το Κονάκι του Πασά, το σημερινό Διοικητήριο. Οι αναγνώστες έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν την άθλια κατάσταση που επικρατούσε στις φυλακές Επταπυργίου αφότου άνοιξε ως φυλακή, γύρω στα 1896, και όλα τα κατοπινά χρόνια, την άγρια εκμετάλλευση των φυλακισμένων από ένα σύστημα εξουσίας προκειμένου να πλουτίζουν ελάχιστοι, ακόμη και κρατικοί λειτουργοί, τις μυθιστορηματικές αποδράσεις φυλακισμένων αλλά και τον εφιάλτη των εκτελέσεων, κυρίως πολιτικών κρατουμένων, κατά τις περιόδους της Κατοχής και του Εμφυλίου.
Πώς ξεκινάει η περιπέτεια συγγραφής του βιβλίου και ποια ήταν η πορεία του μέσα στα χρόνια;
Το υλικό για το Γεντί Κουλέ άρχισα να το συγκεντρώνω λίγο μετά τη μεταπολίτευση του 1974, όταν έπεσε στα χέρια μου το μοναδικό σωζόμενο σήμερα φύλλο της εφημεριδούλας Εφταπυργίτης, που εκδιδόταν από τους κρατούμενους εκεί αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης την περίοδο 1945-1947. Κάτι που μου έδωσε την ιδέα να κάνω συνεντεύξεις με φυλακισμένους πολιτικούς κρατούμενους, που ευτυχώς τους πρόλαβα εν ζωή. Σημαντική βοήθεια στην πολυετή έρευνά μου για το Γεντί Κουλέ αποτέλεσε η ειδική άδεια που είχα εξασφαλίσει από το Υπουργείο Δικαιοσύνης λίγο πριν μπει λουκέτο στο κάτεργο, η οποία μου έδωσε τη δυνατότητα να εξετάσω αρκετούς φακέλους – δυστυχώς μόνο της περιόδου του Εμφυλίου, δεδομένου ότι το αρχείο της φυλακής της προ της απελευθέρωσης από τους Ναζί περιόδου είχε καταστραφεί από τους Γερμανούς κατακτητές λίγο πριν από την αποχώρησή τους από τη Θεσσαλονίκη στις 30 Οκτωβρίου 1944. Με βάση το αρχείο αυτό, μπόρεσα να σχηματίσω και τον σχεδόν πλήρη κατάλογο με τα ονόματα των περίπου 400 εκτελεσμένων κατά την περίοδο του Εμφυλίου στο Επταπύργιο, ο οποίος δημοσιεύεται στο παράρτημα του βιβλίου. Ενώ καρπός επίμονων ερευνών αποτέλεσαν και οι δύο πολύκροτες υποθέσεις που συνδέθηκαν με το Γεντί Κουλέ, αυτή του «Δράκου» της Θεσσαλονίκης, για την οποία εκτελέστηκε ένας αθώος, ο Αριστείδης Παγκρατίδης, αλλά και η ιστορία με τους δύο εισαγγελείς, Χρυσούλα Γιαταγάνα και Κώστα Λογοθέτη, και τον αγώνα τους να βγουν στο φως τα σκάνδαλα των φυλακών Επταπυργίου, που οι κρατούντες εκείνης της εποχής επιχείρησαν να κουκουλώσουν.
Οι εκτελέσεις αυτές, μερικές από τις οποίες γίνονταν για τη διάπραξη ασήμαντων παραβάσεων, όπως η διανομή προκηρύξεων και η περίθαλψη καταδιωκόμενων, αποτελεί για μένα την πιο μελανή και βάρβαρη σελίδα του Εμφυλίου.
Η κυκλοφορία του βιβλίου συνέπεσε με την ανακάλυψη των ομαδικών τάφων στο Γεντί Κουλέ. Πώς νιώθετε γι’ αυτό και τι νέο πιστεύετε ότι μια τέτοια ανακάλυψη μπορεί να φέρει στο φως;
Ήμουν από εκείνους που με την επεξεργασία των πληροφοριών που για χρόνια συγκέντρωνα από συγγενείς εκτελεσμένων, αλλά και με την αξιοποίηση των διαθέσιμων πηγών, είχα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το συγκεκριμένο σημείο αποτελούσε στα πέτρινα χρόνια του Εμφυλίου και της μετεμφυλιακής ανώμαλης περιόδου τον «συνήθη τόπον εκτελέσεων» κομμουνιστών κρατουμένων από το 1946 έως το 1955. Είχαν βοηθήσει να σχηματίσω την εκτίμηση αυτή οι πολλές συζητήσεις μου με τον αείμνηστο πρόεδρο του παραρτήματος Συκεών της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης (ΠΕΑΕΑ), Κώστα Μητσόπουλο, ότι στον χώρο εκείνο είχε εκτελεστεί τον Δεκέμβριο του 1947 ο αδελφός του Νίκος. Με πρωτοβουλία αργότερα του Κ. Μητσόπουλου, ο οποίος είχε την πληροφορία για τον ακριβή τόπο της εκτέλεσης από τον ιερέα που παρίστατο σ’ αυτή, και τη βοήθεια του τότε Δήμου Συκεών, στήθηκε και το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης που δεσπόζει στον χώρο.
Ποια η επιρροή της ιστορίας του Γεντί Κουλέ σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη;
Οι εκτελέσεις στο Γεντί Κουλέ και άλλες φυλακές της χώρας είχαν προκαλέσει θύελλα επικρίσεων κατά των τότε ελληνικών κυβερνήσεων, καθώς το ζήτημα της μεταχείρισης των πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα είχε αποκτήσει διεθνείς διαστάσεις. Ξένες εφημερίδες, ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί έδιναν μεγάλη δημοσιότητα σε περιπτώσεις μαζικών εκτελέσεων, ιδίως γυναικών. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και στις ΗΠΑ τα ΜΜΕ φιλοξενούσαν συχνά εκκλήσεις γνωστών καλλιτεχνών, ανθρώπων του πνεύματος και διακεκριμένων επιστημόνων, κάθε φορά που γίνονταν γνωστές οι εκτελέσεις. Είναι λίγο-πολύ γνωστές οι εκδηλώσεις καταδίκης των εκτελέσεων στην Ελλάδα από γνωστούς διανοούμενους, όπως το ζεύγος των τιμημένων με Νόμπελ φυσικών Ζολιό-Κιουρί, του Πικάσο, του Λουί Αραγκόν, του Χόρχε Αμάντο, του Ηλία Έρενμπουργκ, του λόρδου Μπέρναρντ Ράσελ, του Πολ Ελιάρ κ.ά. Αυτός είναι και ο λόγος που μετά το 1947, ύστερα από κυβερνητικές νομοθετικές ρυθμίσεις, υπήρξε υποβάθμιση του θέματος στο εσωτερικό της χώρας και η είδηση κάθε φορά που τουφεκίζονταν πολιτικοί κρατούμενοι δημοσιευόταν πλέον «στα ψιλά».
Πώς αφουγκράζεστε το Γεντί Κουλέ μέσα στην τέχνη; Μπορεί η τέχνη να είναι πηγή πληροφοριών και ιστορικών γνώσεων;
Είναι γνωστό ότι πολλοί λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης «δέθηκαν» με το Επταπύργιο. Άλλοι το γνώρισαν από κοντά, όπως ο Μανόλης Αναγνωστάκης και ο Χρόνης Μίσσιος, που όχι μόνο πέρασαν από το περιβόητο αυτό μεσαιωνικό κάτεργο ως πολιτικοί κρατούμενοι αλλά ήταν και καταδικασμένοι σε θάνατο, βιώνοντας για μεγάλο χρονικό διάστημα την αγωνία μήπως θα ήταν τα ονόματά τους στη λίστα εκτελέσεων της επόμενης μέρας. Βιώματα είχε και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, ανεβαίνοντας συχνά με τα πόδια την ανηφόρα που οδηγούσε στο Γεντί Κουλέ, για να συναντήσει την περίοδο της Κατοχής έναν συμμαθητή του που έμενε δίπλα στο κάστρο και, αργότερα, μετά τον Εμφύλιο, για να επισκεφθεί έναν φίλο του που ήταν εκεί κρατούμενος για μικροαδικήματα. Ενώ ο Ηλίας Πετρόπουλος μας άφησε μία συγκλονιστική περιγραφή για τον τόπο των εκτελέσεων και το πρόχειρο «νεκροταφείο των τουφεκισμένων». Και από τις εντυπώσεις και τις περιγραφές όλων αυτών, αλλά και πολλών άλλων, άντλησα πολύτιμες πληροφορίες και ιστορικές γνώσεις, που με βοήθησαν να εμπλουτίσω το βιβλίο μου.
Οφείλουμε να διδασκόμαστε από την Ιστορία.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως οι πληγές δεν έχουν ακόμα κλείσει; Είναι εύκολο να εξαλειφθεί κάτι τέτοιο από τη συλλογική μνήμη;
Σίγουρα δεν μπορεί να εξαλειφθεί από τη συλλογική μνήμη η ιστορία του Γεντί Κουλέ. Πολύ περισσότερο που υπάρχουν ακόμη συγγενείς και απόγονοι όχι μόνο των εκατοντάδων εκτελεσμένων της Κατοχής και του Εμφυλίου (που υπολογίζονται σε πάνω από 400 στη μία περίπτωση και άλλοι τόσοι στη δεύτερη), αλλά και των πολλών χιλιάδων ποινικών κρατουμένων, πολλοί από τους οποίους φυλακίστηκαν εκεί για ασήμαντα μικροαδικήματα, όπως ότι οδηγούσαν μοτοσακό χωρίς δίπλωμα. Για να γνωρίσουν εφιαλτικές καταστάσεις, με βασανισμούς, βιασμούς και διακίνηση ναρκωτικών από αδίστακτα κυκλώματα, που διαχρονικά και με υψηλούς προστάτες αλλά και διαρκές κουκούλωμα έλεγχαν τις φυλακές. Αλήθεια, πώς μπορεί να ξεχαστεί η εκτέλεση του Αριστείδη Παγκρατίδη, που στήθηκε άδικα στο απόσπασμα για να συγκαλυφθεί η ανικανότητα των διωκτικών αρχών να συλλάβουν τον πραγματικό «Δράκο του Σέιχ Σου», αλλά και η μπόχα του σκανδάλου με τους δύο θαρραλέους εισαγγελείς, Χρυσούλα Γιαταγάνα και Κώστα Λογοθέτη, που τελικά εξοβελίστηκαν από το δικαστικό σώμα, όταν έφεραν στην επιφάνεια τα όσα βρομερά συνέβαιναν στο Γεντί Κουλέ αλλά και όσους τα συγκάλυπταν;
Ποιο πιστεύετε ότι είναι το πολιτικό στίγμα που έχει αφήσει σήμερα η ιστορία αυτή;
Σίγουρα η ιστορία του Γεντί Κουλέ, στον έναν αιώνα που λειτούργησε ως κάτεργο, αφήνει ένα ξεκάθαρο πολιτικό στίγμα με πολλές πτυχές. Αποκαλύπτοντας τις τεράστιες πολιτικές και άλλες ευθύνες εκείνων που όχι μόνο λειτούργησαν το κάτεργο στα πέτρινα χρόνια ως ανθρωποσφαγείο, αλλά και τα επόμενα χρόνια ανέχτηκαν, συμμετείχαν και συγκάλυψαν το όργιο ατασθαλιών, καταπίεσης, βαναυσότητας και παράνομων πράξεων, που μπροστά του έκαναν τη γαλλική Βαστίλη να μοιάζει με… σουίτα ξενοδοχείου. Με τελευταία πράξη την επιχείρηση συγκάλυψης των παρανομιών, όπως εκδηλώθηκε στην υπόθεση Γιαταγάνα-Λογοθέτη.
Τι είναι αυτό που σας εντυπωσίασε περισσότερο στην έρευνά σας; Ποιο στοιχείο θα ξεχωρίζατε και γιατί;
Με συγκλόνισε το γεγονός ότι μεταξύ των εκτελεσμένων περιλαμβάνονταν και αρκετές γυναίκες, και ανάμεσά τους και μητέρες μικρών παιδιών. Οι Αρχές ναι μεν δεν εκτελούσαν έγκυες ή μωρομάνες, μόλις όμως το παιδί τους γινόταν δύο χρονών, την επόμενη κιόλας μέρα τις οδηγούσαν στο απόσπασμα, όπως συνέβη με τη Λέλα Λεύκου-Πλουμπίδη, που τουφεκίστηκε στο Γεντί Κουλέ στις 3 Ιουνίου 1949. Ή όπως οι 17χρονες μαθήτριες Γυμνασίου Εύα Κουρουζίδου και Ευπραξία Νικολαΐδου, που εκτελέστηκαν φορώντας τις μαθητικές τους ποδιές, η πρώτη στις 6-4-1948 και η δεύτερη στις 10-12-1948. Οι εκτελέσεις αυτές, μερικές από τις οποίες γίνονταν για τη διάπραξη ασήμαντων παραβάσεων, όπως η διανομή προκηρύξεων και η περίθαλψη καταδιωκόμενων, αποτελεί για μένα την πιο μελανή και βάρβαρη σελίδα του Εμφυλίου. Το ίδιο αποτρόπαια πράξη, όπως και η εκτέλεση στις 22 Ιανουαρίου 1947 του ιερομόναχου Σπυρίδωνα, ιερέα στην Ολυμπιάδα Χαλκιδικής.
Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση μιας τέτοιας έρευνας;
Η έρευνα για τη συλλογή των στοιχείων ήταν ιδιαίτερα δύσκολη και επίπονη, καθώς η λεπτότητα του θέματος απαιτούσε ιδιαίτερη προσοχή στην καταγραφή και σωστή απόδοση των γεγονότων, πολύ περισσότερο που αφορούσε όχι μία μεμονωμένη περίοδο, αλλά τη διαδρομή των φυλακών Επταπυργίου στη διάρκεια ενός αιώνα. Ελπίζω να τα κατάφερα μέχρι έναν βαθμό, αν και προκαταβολικά σπεύδω από τον πρόλογο του βιβλίου μου να ζητήσω συγγνώμη από τους αναγνώστες για τις όποιες τυχόν παραλείψεις και αβλεψίες διαπιστώσουν.
Ποιος πιστεύετε πως είναι ο ρόλος των ιστορικών βιβλίων στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα;
Η Ιστορία είναι ένα παράθυρο προς το παρελθόν, ένας θησαυρός γνώσης και σοφίας, που μας βοηθά να κατανοήσουμε όχι μόνο το παρόν, αλλά και να αντιληφθούμε τις ρίζες των όσων διαδραματίζονται στις μέρες μας. Επομένως, οφείλουμε να διδασκόμαστε από την Ιστορία. Διότι η Ιστορία υπενθυμίζει τι μπορεί να συμβεί ξανά στην ανθρωπότητα, εάν η μνήμη σβήσει από τη λήθη και εάν το μίσος επικρατήσει ως ανεκτός κανόνας σε μια κοινωνία. Γι’ αυτό προσπαθώ χρόνια τώρα σε ένα τμήμα του Γεντί Κουλέ να δημιουργηθεί Μουσείο των κοινωνικών αγώνων και της Εθνικής Αντίστασης, για να στεγαστεί εκεί και το πολύ πλούσιο αρχείο που διαθέτω για τη διαδρομή των φυλακών, από τη μέρα που άνοιξαν μέχρι τη μέρα που μπήκε λουκέτο στο κάτεργο. Προκειμένου να το επισκέπτονται οι συμπολίτες μας, κυρίως οι νέοι, και να φεύγουν από εκεί με την ευχή «ποτέ πια».
Γεντί Κουλέ
Η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης
Σπύρος Κουζινόπουλος
Ianos
376 σελ.
ISBN 978-618-5646-38-7
Τιμή 16,67€
https://diastixo.gr/sinentefxeis/ellines/24446-spiros-kouzinopoulos
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου