- Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης
Ο John Taylor (γενν. 1952) είναι Αμερικανός πεζογράφος, ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας, που ζει στη Γαλλία από το 1977. Σπούδασε μαθηματικά, φιλοσοφία και φιλολογία στις ΗΠΑ και στη Γερμανία. Είναι δόκιμος μεταφραστής έργων σύγχρονης λογοτεχνίας από τα γαλλικά, τα ιταλικά και τα νέα ελληνικά στα αγγλικά, ενώ κείμενα και ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε αρκετές γλώσσες. Στα ελληνικά κυκλοφορεί η ποιητική του συλλογή Φινιστρίνια / Portholes. Τα δοκίμιά του τον έχουν καθιερώσει ως έναν από τους πιο έγκυρους διαμεσολαβητές της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας στο αγγλόφωνο κοινό. Περιλαμβάνουν το τρίτομο έργο Paths to Contemporary French Literature (2004, 2007, 2011), το Into the Heart of European Poetry (2008) και το A Little Tour through European Poetry (2015). Το βιβλίο του Σκληρός από τρυφερότητα: Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Δίχτυ, σε μετάφραση του Γιώργου Ι. Αλλαμανή, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Πότε γνωρίσατε τον συγγραφέα Ηλία Πετρόπουλο;
Τον Ηλία Πετρόπουλο τον γνώρισα τυχαία. Είχα φτάσει στο Παρίσι το 1977 από τη Σάμο, όπου ζούσα τον προηγούμενο χρόνο. Δύο χρόνια αργότερα, δημοσίευσα μια αγγελία σε ένα ελληνικό βιβλιοπωλείο αναζητώντας κάποιον Έλληνα συνεργάτη για μια εργασία που αφορούσε τη μεταφρασμένη ποίηση. Ο Πετρόπουλος απάντησε στην αγγελία θέτοντας τον όρο να αποκλειστούν δύο Έλληνες ποιητές –ο Κώστας Καρυωτάκης και ο Γιάννης Ρίτσος–, τους οποίους είχα αναφέρει στην κάρτα μου, επειδή «ο ένας ήταν νεκρός και ο άλλος ηλίθιος», και δηλώνοντας ότι αναζητούσε μεταφραστή για ένα βιβλίο με τον τίτλο Εγχειρίδιον του καλού κλέφτη. Τα υπόλοιπα είναι μια εξαιρετική ιστορία που αναφέρεται στο βιβλίο...
Ποια ήταν η «ανθρώπινη πλευρά» του;
Στο Σκληρός από τρυφερότητα ανακαλώ την «ανθρώπινη πλευρά» του Πετρόπουλου, και μάλιστα την ευαίσθητη πλευρά του. Αυτή την κρυφή πλευρά δεν μπορούν να τη φανταστούν οι Έλληνες αναγνώστες που είναι εξοικειωμένοι μόνο με τις διάφορες «προκλήσεις» του, αν και οι προσεκτικοί αναγνώστες των βιβλίων του θα έχουν παρατηρήσει σε αμέτρητα αποσπάσματα τη βαθιά του στοργή για ορισμένες πτυχές της νεοελληνικής «αστικής λαογραφίας», καθώς και για τους άνδρες και τις γυναίκες που σχετίζονταν μ’ αυτήν. Όσον αφορά τη δική μου επιθυμία να γίνω συγγραφέας, είχα την ανεκτίμητη τύχη να είμαι ο «μαθητευόμενός» του – η μόνη κατάλληλη λέξη που μου έρχεται στο μυαλό. Κι όμως, ένα σωρό στοιχεία στην προσωπικότητα και στις λογοτεχνικές μας ευαισθησίες ήταν στους αντίποδες. Ως «μέντορας», ο Πετρόπουλος ήταν απαιτητικός, αλλά υπομονετικός και γενναιόδωρος. Επειδή ήταν άνθρωπος με ακραία πάθη και ενθουσιασμό, αυτή η εξίσωση πρέπει να γίνει κατανοητή ως εξαιρετικά απαιτητική, εξαιρετικά υπομονετική, εξαιρετικά γενναιόδωρη.
Τι σας έκανε εντύπωση από τη μακροχρόνια συνεργασία σας;
Αυτά που μου δίδαξε συνοψίζονται στις λέξεις με τις οποίες συνήθιζε να περιγράφει όσα είχε μάθει από τον μέντορά του, Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη: «Ο Πεντζίκης μού έδειξε πώς να χρησιμοποιώ τα μάτια μου. Αργά αλλά σταθερά έμαθα πώς να βλέπω τα πράγματα λοξά, διαγώνια, παράλογα, αξονομετρικά, ανορθόδοξα».
Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο Σκληρός από τρυφερότητα;
Πρώτα έγραψα τις αναμνήσεις μου από τον Ηλία Πετρόπουλο αυστηρά για μένα, ξεκινώντας μόνο λίγες μέρες μετά τον θάνατό του. Ήταν μια δουλειά κι ένα αντίδοτο για τη δική μου θλίψη. Η μορφή που έδωσα αυθόρμητα στο δικό μου κείμενο θυμίζει κάπως υφολογικές και αφηγηματικές πτυχές της γραφής του ίδιου του Πετρόπουλου. Αργότερα, χρησιμοποίησα μια προσέγγιση κολάζ για να τακτοποιήσω τις διάσπαρτες αναμνήσεις μου, με πιο αντικειμενικά κριτικά συμπεράσματα. Το Σκληρός από τρυφερότητα ήθελα να είναι ταυτόχρονα: απομνημονεύματα, ένα αφιέρωμα, μια ανθολογία και μια εισαγωγή, που να προσομοιάζει στο ύφος των γραπτών του. Να προσθέσω ότι για δεκαπέντε χρόνια δεν είχα ιδέα ποιος αγγλόφωνος εκδότης θα μπορούσε να δημοσιεύσει ένα τέτοιο χειρόγραφο. Τότε ένας νεαρός Αυστραλός φοιτητής, ο Michael Alexandratos, ο οποίος ερευνούσε τα ρεμπέτικα στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, επικοινώνησε μαζί μου και μου έστειλε κάποιες ερωτήσεις για τον Πετρόπουλο. Εν ολίγοις, ο Michael Alexandratos ξεκίνησε στη συνέχεια τις εξαιρετικές του Κυκλαδικές Εκδόσεις (Cycladic Press) και η αγγλική έκδοση του Σκληρός από τρυφερότητα (Harsh out of Tenderness) ήταν η πρώτη του επίσημη έκδοση.
Οι προκλητικές του απόψεις ήταν, συχνά, πνευματικά ευεργετικές.
Ο τίτλος του βιβλίου είναι συμβολικός ή δηλώνει κάτι κυριολεκτικά;
Ο τίτλος προέρχεται από ένα ποίημα στο Ποτέ και τίποτα του Πετρόπουλου:
Με ρωτάς:
– Γιατί είσαι τόσο σκληρός;
Απαντώ:
– Από τρυφερότητα.
Αυτό το ποίημα συνοψίζει όχι μόνο μια από τις εξέχουσες πτυχές της προσωπικότητάς του, αλλά και ένα από τα βαθύτερα λογοτεχνικά του κίνητρα.
Είχε το θάρρος να πει τη γνώμη του δημόσια. Αυτό το γεγονός δεν είχε συνέπειες;
Ναι, υπήρξαν συνέπειες σε προσωπικό επίπεδο. Έχασε κάποιους φίλους. Έκανε μερικούς εχθρούς. Μερικές φορές εκνεύριζε αναγνώστες και συναδέλφους συγγραφείς, που παρ’ όλα αυτά συνέχιζαν να τον διαβάζουν. Στο βιβλίο μου παρουσιάζω μερικές σκηνές στις οποίες η λεκτική προσωπικότητά του ήταν δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Παραθέτω και κάποιες δικές μας διαφωνίες. Υπήρχαν και άλλα, όμως ας μην ξεχνάμε ότι οι προκλητικές του απόψεις ήταν, συχνά, πνευματικά ευεργετικές, όπως –για να αναφέρω μόνο ένα παράδειγμα– η επιμονή του στην επιρροή που άσκησαν στον ελληνικό πολιτισμό η κουλτούρα των Βαλκανίων και των Τούρκων.
Στα ρεμπέτικα έκανε μια εκπληκτική δουλειά, συγκεντρώνοντας γνωστά και άγνωστα τραγούδια. Γιατί αυτό το βιβλίο είναι διαχρονικό;
Όντας θαρραλέος πρωτοπόρος, ο Πετρόπουλος περιγράφει λεπτομερώς και δείχνει πόσο παγκόσμιο είναι το ρεμπέτικο τοποθετώντας το, για παράδειγμα, στο ίδιο ποιητικό και μουσικό επίπεδο με τα αμερικάνικα μπλουζ, ενώ παρουσιάζει το περίπλοκο υπόβαθρο που επιτρέπει στον σύγχρονο ακροατή να εκτιμήσει πλήρως την εμφάνιση αυτής της συναρπαστικής μουσικής και την εξαιρετική συναισθηματική της δύναμη.
Για μεγάλη χρονική περίοδο, στην Ελλάδα ήταν πρώτο όνομα. Τα βιβλία και τα άρθρα του ήταν περιζήτητα. Τι άλλο, ίσως άγνωστο στο ευρύ κοινό, συνέβη κατά την περίοδο της ακμής του;
Ίσως οι ανυποχώρητες προσπάθειές του στις αρχές της δεκαετίας του 1980 να πείσει την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ να τιμήσει τη μνήμη του εκτοπισμού και της εξόντωσης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Οι προσπάθειές του αυτές παραμένουν άγνωστες σε πάρα πολλούς Έλληνες – παρά την εξαιρετική δουλειά που έκανε ο λόγιος Αχιλλέας Φωτάκης, ο οποίος αναδημοσίευσε τα γραπτά του Πετρόπουλου για αυτό το θέμα: Για τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης (2022). Ο Πετρόπουλος ήταν βαθιά αφοσιωμένος σ’ αυτό το έργο, ένα γεγονός το οποίο αναφέρω και στο βιβλίο μου.
Έθεσα έναν κανόνα για τον εαυτό μου στο βιβλίο μου: Θα περιοριζόμουν σε γεγονότα που είχα δει. Ήθελα να αποφύγω όλες τις φήμες που κυκλοφορούν για τον Πετρόπουλο.
Κάποια στιγμή, αποφασίζει να φύγει από την Ελλάδα. Γιατί μετανάστευσε;
Ο Πετρόπουλος σπάνια μου μιλούσε για τον εκπατρισμό του, εκτός κι αν ήταν για να επαναλάβει την επιθυμία του να μην επιστρέψει ποτέ στην Ελλάδα. Έφυγε από τη χώρα όταν ξεκίνησε η ερωτική του σχέση με τη Μαίρη Κουκουλέ. Είχε ένα διαμέρισμα στο Παρίσι. Στο βιβλίο μου αναφέρω τους φόβους του να επιστρέψει στην Ελλάδα και να συλληφθεί λόγω των δικαστικών απειλών που σχετίζονταν με το Εγχειρίδιον του καλού κλέφτη, καθώς και τις ανησυχίες του ότι θα πέσει θύμα ενός ελέγχου ταυτότητας ρουτίνας στο μετρό του Παρισιού, επειδή δεν είχε «carte de séjour», την άδεια κατοίκου εξωτερικού. Επιτρέψτε μου να προσθέσω ότι έθεσα έναν κανόνα για τον εαυτό μου στο βιβλίο μου: Θα περιοριζόμουν σε γεγονότα που είχα δει. Ήθελα να αποφύγω όλες τις φήμες που κυκλοφορούν για τον Πετρόπουλο. Αυτός ο κανόνας υπονοεί ότι σχεδόν όλα τα γεγονότα που περιγράφονται έλαβαν χώρα στα χρόνια του Πετρόπουλου στο Παρίσι, όταν δούλευα μαζί του.
Ποιο είναι το ενδιαφέρον σήμερα για το έργο του;
Οι εξαιρετικές λεπτομέρειες για τον νεοελληνικό πολιτισμό είναι πάντα ζωντανές στα βιβλία του. Το χιουμοριστικό, σαρκαστικό, ακριβές και επίσης –για άλλη μια φορά– συγκινητικό ύφος, με το οποίο έφερε στο προσκήνιο τόσο σπάνια θέματα, και η ποίησή του, ιδιαίτερα ο σύντομος αφοριστικός στίχος του, και ορισμένα ποιήματα, όπως το «Σώμα»ή η «Αυτοκτονία».
Υπάρχουν έργα αδημοσίευτα;
Πρέπει να γίνει μια τεράστια επιλογή από την αλληλογραφία του. Έγραφε κάρτες, καρτ ποστάλ και επιστολές σε πολλούς και διάφορους ανθρώπους. Επειδή με τον Πετρόπουλο βλεπόμασταν συχνά, ανταλλάξαμε λίγα γράμματα, αλλά στο Σκληρός από τρυφερότητα παραθέτω μερικές από τις αστείες καρτ ποστάλ και τα μηνύματα που μου έστελνε.
Ποια είναι η ανταπόκριση του αναγνωστικού κοινού στο βιβλίο σας;
Μ’ έχει συγκινήσει η θετική υποδοχή του βιβλίου στην Ελλάδα κι ευχαριστώ ιδιαίτερα γι’ αυτό τον Γιώργο Αλλαμανή, που έκανε τη μετάφραση. Οι πιο ευχάριστες αντιδράσεις ήταν αυτές που μιλούσαν για τα κρυμμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Πετρόπουλου, που ανέδειξα. Μερικοί αναγνώστες, που είχαν επικεντρωθεί μόνο σε μία ή δύο πτυχές του τεράστιου έργου του –στα κείμενά του για τα ρεμπέτικα ή τη ζωή της φυλακής, για παράδειγμα–, γνώρισαν μέσω του βιβλίου μου και πολλά από τα υπόλοιπα ενδιαφέροντά του.
Ετοιμάζετε ή γράφετε κάποιο νέο έργο;
Προς το παρόν δεν έχω νέα ελληνικά σχέδια στο γραφείο μου, μόνο ένα νέο προσωπικό χειρόγραφο μετά την έκδοση της τελευταίας μου ποιητικής συλλογής, What Comes from the Night (Coyote Arts, 2024), και την ελληνική απόδοση του προηγούμενου βιβλίου μου Φινιστρίνια / Portholes από τη Σπυριδούλα Βαρβαρίγγου, με πίνακες της Καρολίν Φρανσουά-Ρουμπινό και πρόλογο της Βερονίκης Δαλακούρα (εκδ. Κουκκίδα, 2021). Φυσικά, θα χαιρόμουν αν υπήρχε μια νέα ελληνική μετάφραση ενός από τα βιβλία μου.
Μετάφραση από τα αγγλικά: Απόστολος Σπυράκης
Σκληρός από τρυφερότητα
Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος
John Taylor
μετάφραση: Γιώργος Ι. Αλλαμανής
Δίχτυ
374 σελ.
ISBN 978-618-86094-6-4
Τιμή €18,00
Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης συγγραφέας
https://diastixo.gr/sinentefxeis/xenoi/24763-john-taylor-interview
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου